Тvvхэн шигтгээ цуврал

Шигтгээ: Галдан дүүгээ алуулсныхаа дараа шууд дайраагүй, хагас жил илүү хүлээсэн. Засагт ханы үлдэгдэл цэргүүд бол яах аргагүй Галдангийн талд байсан. Цэцэн хан ч олигтой тусламж үзүүлээгүй, Галданг довтлохын өмнөхөн нас барчихсан байсан. Ийм учраас Галдан Чахундоржийг Олгой нуур орчимд ялсныхаа дараа хангүй байсан Цэцэн хан аймаг руу довтолсон.
Анх 1688 онд дvvгийнхээ бас алагдсан засагт-ханы єшєєг авна гэж Чахундорж руу дайрахдаа 30,000 цэрэгтэй байсан бололтой. Энэ дайралтаар Галдан нь Халх Хошуудын их цэргийг хоёр ч удаа бут цохиж, улмаар Занабазар, Чахундорж нар Сєнид (Манжийн эзэмшил) нутаг руу дvрвэн зугдсан байна. Галдан энэ тулаанаар хэр их хохирол амссан нь тодорхойгvй. Гэвч Халхуудаас цэргээ сэлбэсэн. ЗvvнГараас болон хошууд гэсэн бусад дайсагнагч Ойрд аймгуудаасаа цэрэг татах ямар ч боломжгvй болсон. Халхад Чахундоржийг намнаж явах хойгуур Сэнгэ хааны хvv Цэвээнравдан Тvвдvvдийн "ерєєлєєр" хаан болж байж. (Тvвдvvд уг нь анх Галданг бас хаан бол гэж "ерєєдєг" байж. Галданг бvх ойрдын хаан гэж зєвшєєрсєн атлаа, єрсєлдєгч Хошуудын хааныг ч мєн бvх Ойрдын тэргvvн гэх зэргээр єргємжлєн харьцдаг байжээ) Тvвдvvд жишээ нь Чахундоржтой уулзахаараа Галдангийн эсрэг юм яриад л, Галдантай уулзахаараа Занабазарыг муулж байгаад салдаг байж. Ямартаа ч, Галдан 1688-1690 онуудад 20,000-30,000 цэрэгтэй байсан байж. Энэ хугацаанд буриад, халх, урианхай, хотгойд аймгуудын зарим нь Галдангийн эсрэг босож, зарим нь ирж нэгдэж байсан бололтой. 1690 онд Галдан Євєр Халх руу цємрєн оржээ. Энэ vед Манж-Халхын их арми (тоо хэмжээ тодорхойгvй. гэхдээ Халхууд л гэхэд ар євєр нийлээд дор хаяж 25000-35000 байсан бололтой) Галданг хєєн ирж Улз голын эрэг дээр асар том тулаан болжээ. Манжийн талаас тулааныг шилдэг жанжин нь удирдсан байдаг. Галдан нилээн их хоxирол vзсэн ч Манж-Халхын армийг цохиж чадсан байна. Єнєє айхтар жанжин нь цєєн хэдэн амь сахигч цэргийн хамтаар Бээжин руу зугтаж чаджээ. Галданд 20,000 цэрэг vлдсэн бололтой. Манжийн хаан асар их сандарч Галдан армиа аваад Бээжин хvрэх вий гэж болгоомжилсон тул хэлэлцээ хийе Улаанбуданд ир гэж. Yvний хамтаар асар их цэргийн хvчийг бэлдэж Улаанбуданд аваачих шийдвэр гаргасан байна. Галдан туршуулаараа дамжуулж мэдэнгvvт, уг нь Манж хааны хvссэн ёсоор армигvй ирэх ёстой байсан боловч, армиа авч Улаанбуданд ирэв. Улаанбудангийн (1690 оны 7 сар) энэ тулаанд Манжууд 40-50,000 Манж, Євєр Монгол, Хятад цэрэг гаргасан байх. Дээр нь Бээжингээс ирсэн их бууны анги ч байв. Манжийн талаас тулааныг эзэн хааны тєрсєн дvv биечлэн удирдав. Энэ тулаанд Манжууд давамгай байсан ч Галданг бvр мєсєн ялж чадаагvй байна. "Хэлэлцээр хийх" гэж ирсэн Галдангийн хувьд ч манжуудыг дийлэх хvч дутаж байв. Манжууд асар их хохирол амссан бололтой (тэд Галданг заавал барих тушаалтай байсныг мартаж боломгvй). Тиймдээ тэд уухайн тас энхийн гэрээ байгуулаад ухарсан. Галдан цэргийнхээ гуравны нэгээс илvv хувийг алдсан бололтой (6000-8000). Улаанбудангаас хойш Галдангийн байнгын арми 10,000 цэргээс бvрдэж байсан бололтой. Гэхдээ энд мэдээж бусад жанжин(баатар)-дын цэрэг давхар орно. Жанжин (Баатар) бvр хувийн мянгатуудтай байж. Галдан хаан гэгддэг ч vнэн хэрэгтээ бусад жанжид нь ч асар их эрх мэдэлтэй, бараг холбоотны хэмжээнд Галдантай харьцдаг байж. Мєн Ховд, Хэрлэн, Орхоны бэхлэлтэнд дор хаяж тус бvр 1000-2000 байнгын цэрэг байсан байх. Ингэхээр Галдангийн мэдэлд нийт Ар Халхын хэмжээнд нийт 18,000-20,000 цэрэг л байсан байх. Яг єєрийн шууд мэдлийн цэрэг нь хавьгvй бага байсан нь ойлгомжтой. Энэ их цэргээ нэг дор байрлуулах нь удаан хугацааны хуьд эдийн засгийн (бас бэлчээрийн) хувьд боломжгvй тул байнга тарж байрладаг байсан. Мэдэгдэж байгаагаар Ялгуусан хутагт 1 мянгаттай, Данжила - мянгаттай, бусад 4 баатрууд тус бvр 1-2,5 мянгаттай байжээ. Хэрлэнгээс гарахдаа л тэд салжээ. Нэгдvгээрт хавар цаг ус бэлчээр муу тул их арми нэг замаар явбал єлсєглєнд нэрвэгдэнэ гэсэн vг. Хоёрт Данжилагийн арми уг нь Манжий армийн ард нь гарч араас нь цохих ёстой байж. Данжила vvнийг гvйцэтгээгvй байна. Ингэж салж явсан цуваанаас Галдангийн айл єрх Зуун Модонд отоонд орсон байна. (Галдангийн бусад баатрууд энэ тулаанд орсон эсэх нь тодорхойгvй. зарим нь ЦэвээнРавданд дагаар орж, зарим нь Манжид дагаар орсон байдаг.) Ялгуусан хутагт тусдаа дайтаж єєр газар явсан бололтой. Мєн ЗуунМодны тулалдаанд Данжилагийн "арми" биечлэн оролцоогvй. Галданг бvслэлтнээс гарсаны дараа олж уулзсан бололтой.