Ж.Пvрэв. Хvн чулууны мøрøøр

(үргэлжлэл 8-р)

Гуравдугаар бүлэг

Ээдэрсэн утасны зуун зангилаа

“Заамаар нь жавар орно гээд хө
Задгай дүүдүүг хийж өгсөн юм аа хө
Завсаргүй ханилна гээд
Заарийн үнэр шингээсэн юм аа хө
Хүзүүгээр нь жавар орно гээд хө
Хөвөнтэй дүүдүү хийж өгсөн юм аа хө
Хүнээс илүү хайрлана гээд
Хүдрийн заарийг шингээсэн юм аа хө”
Ардын дуу “Юндэн гөөгөө”

Уран аргаар өөрийгөө нуужээ

Ван овогт эр Улаанбаатарт явж үзээгүй газаргүй болтлоо тэнэсэн боловч бараг л шөнө бүрийд зүүдлэн хонож байгаа эрлээ гүйцээж чадсангүй. Түүний нүдэнд хөмсөг дээрээ мэнгэтэй, чихнийхээ нүхэн дээр цэцэгтэй хүн дайралдах янзгүйд сэтгэл гонсгор байлаа ч гэсэн санаа зориг нь мохсонгүй. Гэхдээ Ар газраас гарч явахгүй хэмээн бодож энэ хүслээ хангах арга хайн эрлээ уйгагүй хийсээр билээ. Үүнийгээ яаж биелүүлэх вэ гэхэд юуны өмнө хамт ажиллаж байгаа хятад хүмүүсээ “муучилж” монголчуудад нүүр олох ёстой байлаа. Тэгвэл тохиолдох саадыг би арилгаж дөнгөнө хэмээн тэрээр бодож байлаа. Тэгээд үйлдвэрийн талаас өөрсдийг нь ахлаж байгаа Сэлэнгэ хүүхэнд саймширч, түүнд наалдан, хятад ажилчид авдаг хөлсөө чамлан, Монголыг өөчлөн байгаа зүйлийг сэм ховлон хэлж байлаа. Энэ нь тун нууц болж байв.
Нэгэн удаа ажил дээрээ мастер бүсгүй Сэлэнгийг ажиж байгаад түүнийг шалгалт хийж явахад нь бусад ажилчдынхаа нүүрэн дээр эвлүүлж байгаа торхоо үзүүлэх байдлаар бүсгүйг саатуулан “Би чамтай орой ганцаараа уулзмаар байна” гэж хэлж ойлгуулж чадсан байна. Ажил тарахад сайхи эр торхны бүс төмөр тааруулж байгаа байдлаар ажилдаа шүлэнгэтэн хорогдсон янзаар бусдаасаа үлдэж, Сэлэнгэтэй хоёулхнаа уулзан, хэдэн үгийн солио хийж амжив.
Дарга хүүхэн гуай, би чамд хэлмээр зүйл байна.
Хэл хэл. Ван овогт оо. Би чиний үгийг сонсъё гэж Сэлэнгийг хэлэхэд сайхи эр бусдыгаа явж гүйцсэн эсэхийг ажиж хараад:
Ай, манай хятад ажилчдын дотор зарим эвгүй яриа байна шүү. Манайхан “Ажлын норм их. Авдаг хөлс бага байна. Энд ажиллаад дэмий байна” гэж ярьж байгаа. Бас ажлын хувцас өгөхгүй байна. Энэ мод төмөртэй ноцолдоход хувцас их элэгдэж байна ... гэж яриад, зарим нь бүр хэтрэн “Ажил хаяж жагсаал хийе. Цалин хөлс нэмж өг. Илүү цаг ажил хийвэл тэр цагийн хөлсийг хоёр дахин нэмж өг” гэсэн үгтэй хуудас барин жагсаад, Үйлдвэрлэлийн хашааг тойрон явъя” гэж ярьж байна. Та нар тийм явдал гаргуулахгүй байх арга бодооч. Би монгол та нарын ашгийг бодон үүнийг хэлж байна. Ийм үг хэлсэн гэвэл цаадуул чинь намайг цус гаргалгүйгээр алж чадна шүү хэмээн мэдээлэх маягаар хэллээ.
Сэлэнгэ хүүхэн Ван овогтын үгийг дуулгавартай сонсоод талархах байдлаар:
Чи бидэнд их элэгтэй, сайн хүн байна. Чамд талархаж байна гэж хариу өгүүлжээ. Ван овогт ч бүсгүйд талархан “Чи хятад хүнийг харийн санаатай гэж үзэлгүй тусладаг дарга. Би чамд бас талархаж байдаг. Тэгээд энэ үгийг ярьж байна. Хятад, монгол хүмүүс бие биедээ туслан, сайн сэтгэлээр хандаж байхгүй бол ажил огт бүтэхгүй” гэж хэлсэн байна. Түүний энэ үгийг Сэлэнгэ ойлгож чадлаа. Энэ хүүхэн хаана, яаж сурсныг мэдэхгүй, хазгай дуудлагатай ч гэсэн хятад хэл овоо гадарладаг. Ван овогт ч ирснээсээ хойш мэрийж оролдсоныхоо ачаар ойр зуурын юмыг монгол хэлээр бас ойлгодог болжээ. Тийм ч учраас Ван овогт монгол, хятадын хоорондын яриаг хэлж залгуулах талаар бусдаасаа арай илүү болсон байв.
Сайхи хүн эцгийн захиас ёсоор Монгол улсаас гарч Хятадад эргэн очихгүй гэж бодож байгаа учраас хэл хурдан, сайн сурах, эндхийн хүмүүст нүүр тал олох гэж мэрийж яваа, тэр байдлыг нь хятад дарга нар нь ч сайн мэдэж байгаа болохоор энэ хүслээ түвэггүй хангаж чадна гэж Ван овогт тооцоолон итгэж байгаа билээ.
Цаг хугацаа харвасан сум шиг өнгөрдөг гэдэг үнэн үг ажээ. Нэг даарч, нэг халууцан, ажилдаа гүйсээр байтал нэг мэдэхнээ хятад ажилчид хот хөдөөд барилга барих, ногоо тарих, услалтын зарим шуудуу татах зэрэг зүйл дээр гар хурууны нэмэр нэлээд оруулсан боловч янз бүрийн ярианы сэжим гарган, үг хэл удах болсон нь Монголын талд түвэгтэй байв. Тэд юуны өмнө цалин хөлсөө чамлах, Зөвлөлт болон бусад Европын орноос уригдан ирсэн мэргэжилтэн, зөвлөх-сургагч нартай атаацан, тэдний адил цалин хангамж авах гэж санаархаж элдвийн яриа гарган, бүр хэтэрсэн шаардлага тавих болов. Ажил хаяна, жагсаал хийнэ гэж сүрдүүлэх нь очсон газар бүрийдээ нэгэн зэрэг тод сонсогдох болжээ. Ингээд тэдний ажлын бүтээмж улам тааруухан болж, хамтраад юм хийхэд Монголын талд түвэг барагдахаа байжээ. Ийм болгох гэж ч зарим хятад хүмүүс зориуд оролдоод байгаа ч юм шиг янз бүрийн их, бага юм тэдний ажилчид байгаа газраас ундран гарч ирсээр, түүнийг нь барагдуулна гэдэг улам яршигтай болов.
Улаанбаатарт барилга дээр ажиллаж байсан нэг хятад хүн Туул голын хөвөөнд, Сонгинын булангаас дээхнэ үхсэн хэвтэж байсныг нь эргүүлийн цагдаа олжээ. Энэ тухай бөөн яриа үүсэв. Хүний амьтай холбоотой хэрэг яригдах нь ч зүй ёсны байлаа. Барилгад ажиллаж байсан тэр Бай овогт хүн зүгээр өөрөө тэнэж яваад үхээгүй нь магад, загасчилж яваад нас барсан бол түүнд ангийн хэрэгсэл нь биед нь байх ёстой. Тийм зүйл алга. Харин нас барсан газарт нь өөр хүний гутлын улны мөр байна. Тэр бол “Ажилдаа махруу, монгол дарга нарт барилгын материалаар тасралтгүй хангаж бай хэмээн шаардлага тавьдаг байсан, шударга сайн ажилтан байсан” гэж хамт ажиллаж байсан хүмүүс нь тодорхойлон хэлж байв. Тэр үгэнд нь үнэний улбаа байгаа билээ. Тэгээд эцсийн дүнд “Зарим хамт ажиллаж байсан монголчууд түүнийг хөнөөсөн байж магадгүй” гэсэн цуудам үг цухалзаж эхлэв.
Бай овогт бол Шар мөрний дунд урсгалаар нутагтай, ар талдаа гурав, дөрвөн хүүхэд нь, хөгшин эцэг эх нь өнчирч үлдэж байгаа. Тэр хөөрхий болсон өнчин хүмүүсийг ажиллуулж байсан газар нь асран тэтгэх хэрэгтэй гэсэн үг ч нэлээд өндөр амьсгаатай гарч ирлээ. Үүнээс үүдэгдэн Монголд ажиллаж байгаа хүмүүсийн амийг Монголын тал даах хэрэгтэй гэсэн үг бүр албан ёсоор гарч ирж, тэр нь төрийн дээд байгууллагын эрх барих хүмүүсийн хэмжээнд хэлэлцэгдэхэд хүрлээ. Туул голын эрэг дээр нас барсан хүний байдлыг зохих газрын мэргэжлийн хүмүүс шалган судалж үзээд түүнийг “Бусдад хорлогдсон гэх шинж тэмдэг илрээгүй” гэдгийг албан ёсоор нотлож байв. Гэтэл “алагдсан” гэж нотлохыг оролдож уг явдлыг хөөргөх хандлага газар авч байгаа нь зүй ёсоор сонирхол татаж байлаа. Ийм шалтгааны улмаас Монгол улсын бүтээн байгуулалтад туслах зорилготой гэж Хятадаас ирсэн ажилчид бөөнөөрөө буцах болж, тэд ажлынхаа хөлсийг бодуулан, нэлээд хэмжээний мөнгө аваад, пүүгээгээ баглан, сууж байсан байрнаасаа гарахад хүрэв.
Ийм байдал тулгарч ирэхэд Ван овогт хүн “Одоо бие өвчтэй. Явж чадахгүй нь. Хятад дарга нар надад муугаар хандаж байгаа болохоор би буцаж очоод яав ч сайнаа үзэхгүй” гэсэн үг Монголын талаас төлөөлөн хариуцаж байгаа Сэлэнгэ мастерт хэлжээ. Тэгэхэд:
Чиний буцаж явах эсэхийг танай дарга нар болон чи өөрөө л мэдэх хэрэг. Чамайг энд ажиллана гэхэд би л хувьдаа татгалзахгүй гэж мастер эмэгтэй эелдэглэн хариулсан байна. Ван овогт Сэлэнгээс энэ үгийг сонсоод Улаанбаатарт хятад ажилчдыг толгойлон байгаа хятад дарга дээрээ очиж сэм уулзан, хэдэн үгний солио хийгээд “Цаад Монголын тал чинь зөвшөөрч байгаа юм бол чи бие өвчтэй байгаа. Холын замд галт тэргэнд шигшигдэн явж чадахгүй гээд хоцор” гэсэн “зөвшөөрөл” авч үлдсэн байна. Энэ нь түүний үндсэн хүслээ хангах “уран арга” гээч нь болжээ.
Модны үйлдвэрийн ажилчдын сууцнаас бусад бүх хятад ажилчдыг пүүгээгээ үүрээд гарахад Ван овогт адилхан тэр байрнаас гараад, ойролцоохон байгаа өөр нэг ганц хүн суух зайтай байранд шилжин орж чадсан аж. Тэрээр хятад ажилчид явсны маргааш нь модны жижиг хөрөөгөө барьж инээсээр урьд ажиллаж байсан үйлдвэр дээрээ очиж, торх шаантаглан хийх ажлаа үргэлжлүүлсэн ажээ. Түүний нь Сэлэнгэ мастер үзээд:
Чи одоо бусад бүх ажилчдынхаа хийж байсан ажлыг ганцаараа хийж дуусгаж байх ёстой шүү. Өдөрт нэг торх хийж бай хэмээн наадах аясаар хэлэхэд сайхи эр эелдэглэн инээсээр баясгалантай царай гарган:
Би одоо гэртээ ч харихгүй, өдөр шөнө гэлтгүй эндээ ажиллана. Одоо намайг “Битгий сайн ажилла. Чи юундаа хөлсөө асгаруулаад байгаа юм бэ” гэж хажуунаас хавчаад байх хүнгүй болсон хэмээн хэлжээ.
Сайхи хүн торхноос гадна энэ үйлдвэрт хийж байгаа монгол гэрийн мод, эрээн будагтай авдар зэрэг эдлэлийг хийлцэн, ямар ч мужаанаас дутахгүй гарын ур гарган ажиллаж, түүний авдаг мөнгө нь нэмэгдсээр байв. Тэрээр Сэлэнгэ мастерийн итгэлийг бүрэн авч, хятад ажилчид явсны дараа нэг жил өнгөрөхөд Өндөр Жанрайсаг бурхны сүмийн баруун хойд талд урьд нь хятад хүн эдэлж байсан нэг жижиг байшинг хувьдаа авч, түүнийгээ хамт ажилладаг монгол ажилчдын тусламжтайгаар сэлбэн засаад аятайхан орон сууцтай болов. Ингэж туслах хэргийг Сэлэнгэ мастер зохион байгуулсан байна. Энэ бүсгүй нь өөрөө ажилд махруун, сэтгэл сайнтай гэж удирдах ажилтан нартаа тооцогдон үйлдвэр дээрээ нэр хүндтэй болсон билээ. Энэ мастер хүүхэн уг нь Сэлэнгэ аймгийн Баруун бүрэн сумын ногоочин, хятад хүний охин боловч ажилдаа үнэнхүү зөв сэтгэлтэй явдаг байдалтай билээ. Чухам тэр яс гарлаа дагаад Ван овогт хүнд дотночилж байгаа биш, түүний ажилдаа зүтгэж байгаа талыг нь чухалчлан үнэлсэн нь гарцаагүй.
Ван овогт хүн Монгол газарт ирээд гурван жил гаруй болов. Тэрээр модны энэ артелийн нэг шилдэг ажилтанд тооцогдох болжээ. Түүний хамт гэр, тооно, авдарын модонд хээ тавьдаг, бас ажилдаа дориун Пунсал нэртэй нэг бүсгүй байдаг. Энэ эмэгтэй хорь нэлээд гарч яваа, нэг хар хүнтэй болж байгаад саяхан салсан, “Сэвэгнүүр” хочтой, эд мөнгөнд нэлээд шуналтай, биеийн байдал, зүс царайгаар хэнд ч гологдомгүй, хөдөлгөөн сайтай бүсгүй аж. Пунсал бас л хуучнаар Сан бэйсийн хошууны, одоогоор Дорнод аймгийн төвд гуанзангийн тогооч байсан Хар сахалт хужаагийн охин аж. Шөвгөнөсөн шар царайтай, гуалигдуу нуруу бүхий тэр бүсгүйн гарыг Ван овогт ажил дээрээ бусдын нүд манаж байгаад атган авч, “Би чамд хайртай болж орхилоо” гэж хэлж амжжээ. Үдийн завсарлагааны цаг байсан учир тэдний харьцааг хэн ч ажиж харсангүй. Энэ цагаас эхлэн тэр хоёрын хооронд “цахилгаан зай” гүйдэг болж, Пунсал Ван овогтын байранд байн байн очиж, банш чануулж, далайн мөөгний шүүс уужээ. Бас овоо хэдэн төгрөг өвөртөө хийсэн байна. Тэдний далд харьцаа удалгүй бусдад ил болж, өвлийн сэрүүн цаг ирэх үеэр бүсгүй маань хятад хүний гар, ухаанаар хийсэн халуун ханзан дээр нэвсгэр даавуун хөнжилд орж унтах болов. Үүнд буруу юм юу байх вэ? Сэлэнгэ мастер ч тэр байдлыг нь ажиж мэдээд үнэнхүү сэтгэлээр талархал хүргэн, нэг удаа гэрт нь очин, байшингийн таазнаас унжуулдаг чийдэнгийн бүрхүүл бэлэг болгон өгчээ. Тэд чухам юунд татагдаж байгааг хэн ч мэдэж хэлэх аргагүй нэг зүйлд “хатгуулан” хоорондоо эвсэг гэх үү, битүү далд гинжин хэлхээнд холбогдсон байна.
Ван овогтын байдалд өөр янз бүрийн өөрчлөлтүүд гарсаар байв. Наад зах нь сайхи хүнийг хамт ажилладаг монголчууд нь “сүйхээч” гэсэн утгаар “Сүгсээ” гэж нэрлэх болов. Сүгсээ ч модны янз бүрийн ажилд суралцан юм юм хийдэг болжээ. Ингээд тэр эр ажилдаа гүйж, нэг орой тараад гэр рүүгээ явж байтал нь хуучин цэмбэн хүрэм өмссөн, идэрхэн насны нэг хүн гэнэт хажуу талаас нь ирээд цэвэр Бээжин аялгуугаар мэндийг нь асуусан дороо:
Танд худалдах сампингийн хоёр ширхэг эрхи байна уу гэж асуужээ. Эцгийн хэлж өгсөн энэ үг Сүгсээгийн сэтгэлийн мухарт хадгалаастай байдаг учир “Энэ хүн надаас юу асууна вэ?” гэсэн бодол гэнэт толгойд нь харван орж ирээд, гайхшран, тэр хүний нүүр өөд нь ажсан дороо:
Би таны асуусан зүйлийг гүйцэд ойлгосонгүй. Та надаас юу асууж байна вэ хэмээн лавлав. Үл таних хүн тайван царай гарган инээмэр аядаад:
Би таныг зүүн гараараа савх барьдаг уу гэж асууж байна гэв. Бүх зүйл ойлгомжтой болж, түүнийг Бээжингээс ирсэн хүн байна гэж Сүгсээ таниад:
Та хэзээ ирсэн бэ? Миний аав сайн байгаа болов уу гэж асуулаа.
Би Улаанбаатарт ирээд хоёр сар гаруй болж байна. Чиний аав мэнд байгаа.
Та намайг яаж олж ирэв ээ?
Чиний аавдаа бичсэн захидалд дурьдсан хаягаар би ирлээ.
Та надад юу хэлмээр байна вэ?
Чи маргааш орой энэ цагийн үед “Сансар” кино театрын зүүн гудамжинд байдаг оросоор “Дружба” нэртэй зоогийн газар яваад оч! Намайг Ли овогт гэж асуугаад надтай уулз гэж үл таних хүн хэлчихээд, салан яваад өглөө.
Нар түрүүхэн шингээд бүдэгхэн гэрэлтэй болж байгаа энэ үед тэр үл таних хүний нүүрийг гүйцэд харж чадсангүй, дуу нь бүдүүвтэр, өндөр биетэй, эргэн тойрныг ажигч нүдээр ширтсэн, нүдэндээ давхар хүрээтэй цагаан шил зүүсэн эр байв.
Юу болж байна вэ? Би чинь Бээжинд ааваасаа гадна өөр эзэнтэй болж таарч байх шив. “Засгийн газар биш, түүнээс илүү их эрх, хөрөнгө бүхий том газар бидний хэргийг мэднэ” гэж аав хэлсэн. Тэр газрын төлөөний хүн энд ирсэн юм болов уу? Надтай хамт энэ Ар газарт ирсэн ажилчдыг буцахад би даргатай уулзаад, энд үлдье гэж хэлэхэд тэр дарга “Бид чамайг мэдэж байна. Монголын тал зөвшөөрдөг юм бол бид чамайг энд үлдье гэхэд татгалзах зүйлгүй. Чи Хятад улсын өмнө гүйцэтгэх ёстой өөрийн үүргээ сайн бодож үз” гэж хэлсэн. Тэр далд явдлын үр хөврөл одоо яаж шүү цаашаа үргэлжлэн хөгжих ёстойг энэ хүн надад хэлж өгөх биз. Аавын хэлж өгсөн танилцах нэрийг сая үзсэн хүн яг ёсоор нь хэллээ. Тэгэхээр би эндэж алдаагүй яваа нь лавтай. За тэр хүнтэй би маргааш уулзаад хэлэх үгийг нь сонсъё. Би тэр хүнд юу гэж ярих билээ? Надад ч бага зэрэг ажигласан зүйл бий ... гэсэн юм Сүгсээ бодон, түүнийгээ зөвхөн өөртөө мэдэгдэх төдийгөөр аман дотроо үглэсэн байна. Ер нь энэ эр хамаг юмаа ганцаараа ярьж боддог байдалтай болсон байв. Түүний авсан шинэ эхнэр “Сэвэгнүүр” Пунсал нь өөрийг нь ажиж байснаа орондоо орж хэвтээд:
Чи дагнан аман дотроо юм шивэгнэн яриад байх юм. Юу ярьдаг юм бэ гэж асууж байсан удаатай билээ. Тэгэхэд сайхи эр:
Би маргааш хийх ажлаа л төлөвлөн бодож байгаа минь энэ гэж хэлээд өнгөрсөн удаатай байв. Сүгсээ “Маргааш би шинэ сонин юм дуулах биз” гэж бодон сэтгэл нь хэлээд хөөрсөн боловч шөнө нам унтсан байлаа.
Ван овогт хэнэггүй царай гарган ажил дээрээ эхнэртэйгээ зэрэгцэн байж нарсны үнэр ханхалсан байшинд мод харуулдан нэлээд ажиллаж байгаад тарахад Пунсалд хандаж аялаг зангаар:
Чи хариад чадвал пийшиндээ жаахан нүүрс хийчихээд байж бай. Би хариад сайхан цуйван хийж хоёулаа идье. Би одоо яваад хүнээс авахаар тохирсон хэдэн төгрөгөө олж ирье гэж хэлээд, авгайгаа гэр лүү нь дөхүүлж өгсөн дороо зөөврийн тэргээр болзоот газар луугаа явлаа.
Тэр зоогийн газрыг сайхи хүн урьд нь мэддэг болсон байв. Монгол, хятад, орос үсгээр “Нөхөрлөл” гэж бичсэн хаягтай зоогийн газар орвол тэр нэг буланд Ли овогт жишимгүй царай гарган ганцаараа сууж харагдлаа. Ван овогт түүний дэргэд очоод:
Энд сууж болох уу” гэж асуувал “гийчин” хүн:
Та сампингаа бариад суу л даа гэх нь “би чиний танил хүн мөн байна” гэсэн дохио байв. Тэд нэг их дотночилсон янзгүй, хүйтэндүү царай гарган хэсэг зуур байснаа зөөгчийг ирэхээр хятад маягаар шарсан тахианы мах, дун ногоо сэлтийг захиалж, ердөө 200 гр хятад хар архи авч балгав. Тэд чимээгүй сууж хоолоо идээд, бие биеэ харан, юу хэлэхийг нь хүлээсэн байдалтай, бас зоогийн газрын уур амьсгалыг ажиглан нэлээд суув. Энд хүн амьтны хөл их, элдвийг ярих боломж алга. Тэгээд сайхи хоёр Ли овогтын санал ёсоор энэ зоогийн газрас цувран гарч, гадаа байгаа “УБ 353” гэсэн дугаартай хар тэргэнд орж суух болов. Тэд шууд давхиад Долоон буудлын 8 тоот гудамжинд байгаа гадуураа яйжгий муу хашаатай, хэнд ч үл ажиглагдам шавар байшинд орж ирлээ.
Энэ байшин дотроо их тохилог, өнгөт буйдан, мебль тавилгатай, шалаа битүү эрээн хивсээр бүрхсэн, хана тааз нь гоё засалтай айл байв. Тэднийх гийчнээ буйдан дээр суулган, мэлхий хөлтэй ширээ өмнө нь тавьж, дээр нь жимс, нарийн боов таваглан засаад, амталсан зандан цайгаар дайлж эхлэв. Ли овогт хүн энэ айлд засаг ноён залран ирсэн мэт хүндлүүлж гарлаа. Ван овогт хүн шинэ эзнийг сайн ажвал тэрээр ихэмсэгдүү, нүүрэндээ дээд эзний байдал тусгасан, хамар дээрээ нарийхан хөндлөн сорвитой, удаан дуугарч үгээ бодлогоширон хэлдэг, хашир байдалтай дарга ажээ. Энэ эзэндээ айлын ахлагч бололтой хөөж бөндийсөн царайтай нэг эр, өөр нэг хот маягаар нүүр амаа будсан дунд зэргийн насны овоо гуалиг хүүхэн хоёр үйлчлэн цай хундгалж, Бээжин маягийн цуу, сармисны үнэр давамгайлан ханхалсан хоол зөөж авчран, ширээн дээр нь тавиад, зааны ясан савх, будаатай шаазан гарт нь бариулан, дайлж гарах нь лусын хааны сан гээч л ийм бийлэг байдаг биз гэхээр аж. Өмнө газрын хурц үнэр ханхалсан сархадны үнэр хамарт сэнгэнэн, шаазан хундаганд архи дүүргэлээ.
Ли овогт хүн Ван овогтод хандаж хундага өгөөд инээвхийлэн:
Би чамтай энд ингэж тавтай уулзсанд сэтгэл баясаж байна. Тэгээд чамаас олон чухал үг сонсоно гэж итгэж байна. Чи эрүүл саруул явж байгаарай гээд сархдаа шимж балгалаа. Ван овогт ч түүнийг амсаж суув.
Сайхи хүн цааш нь юу болохыг дотроо яаран хүлээж гэр лүүгээ, залуу эхнэрээ санагалзан суулаа. Шинэ эзэн тамшаалж ядан, дуугаа хурааж байснаа:
Чи одоо юу хийж байна вэ? Надад ямар сонин мэдээ дуулгамаар байна вэ гэж асуухад нь Ван овогт тэр эзнээ дуурайн намуухан дуугарч:
Би бараг зүгээр сууж байна. Одоо чухам юуг гол болгон анхаарч явахаа гүйцэд сайн мэдэхгүй балмагдан байна гэж хэлснээ, энэ гэрийн эр эм хоёрыг өөр тасалгаанд орсонд сэтгэл жаахан тавигдаж, Улаанбаатарт үзсэн, харсан, монголчууд хятад хүнд ямар байдлаар хандаж байгаа, хэдэн жил эрээд дүү нараа олж чадахгүй яваа, ерөнхийдөө монголчууд хятад хүнд элгэмсэг биш, эндхийн эмс мөнгөнд их шуналтай, идэр залуу насны эрчүүд нь ажилд дургүй, архи айрганд бас их таалалтай ... зэргийг мэдээлж байгаа янзаар ярилаа.
Чи зөв чигтэй явж байгаа юм шив. Эцэг чинь чамайг “Баруун зүүнээ мэдэхгүй ангайгаад явж байгаа байх. Тэнд аж төрдөг миний хүүхдүүдийг олж уулзаж чадахгүй мунгинаж байгаа болов уу” гэж санаа зовдог юм билээ. Тэгээд чиний байгаа газрыг зааж өгсөн гэж шинэ эзэн яриад, байдлыг ажиглан хэсэг зуур дуугүй сууснаа хундганд байгаа сархдыг уучих гэж элгэмсээд:
Чи дүү нараа энэ хотоос олж чадахгүй. Хамгийн том нь Дархан хотод хонь алж мах гаргадаг үйлдвэрт байгаа. Түүний дүү нь Сэлэнгэ аймгийн Сүхбаатар хотод Монгол, Оросын хил нийлдэг тэр газарт галт тэрэгний засвар хийж яваа. Эрэгтэй, эмэгтэй хоёр дүү нь энэ Улаанбаатарт байгаа боловч чамтай уулзах аргагүй газарт байдаг. Эмэгтэй нь нэг том яамны ажилтны гэргий болсон. Тэр хүүхэн нүд сайтай явж байна хэмээн өөрөөс нь хавьгүй илүүтэйгээр Улаанбаатарын байдлыг мэдэж байгаа байдлаа нуулгүй хэлсэнд Ван овогт гайхшран, энэ хүнийг улам бишрэх сэтгэл төрж “Манай хятадууд лут байна шүү. Монголын эзэн нь бид байх ёстой гэж эцгийн маань хэлдэг үг гарцаагүй зөв юм шив” хэмээн бодож суув.
Чи Монголын хөдөө нутгаар явж үзэв үү гэж Ли овогт асуулаа. Ван овогт толгойгоо сэгсрэн үнэнээ хэлэв. Шинэ эзэн гайхшран харж:
Энэ Улаанбаатар чинь Монгол биш шүү. Хөдөө нь ямар их уудам, яасан их шимтэй гэж чи санаж байна. Зөвхөн баруунтай, эндээс 300 орчим км зайтай Агьтын хөндий гэхэд л тэнд хэдэн мянган айл нутаглан тариа ногоо тарих юм бол асар их ургац авч болох шинжтэй байгаа шүү. Тэр газрыг бид эзэмшинэ гэсэн утгатай тэмдгийг манай хүмүүс хэдэн жилийн өмнө тэнд тавьсан байгаа. Тэр бол зөвхөн нэг өчүүхэн газар даа. Чи одоо Булган, Хөвсгөл, Ар, Өвөрхангай, Дорнод аймгаар явж, тэндхийн асар уудам, гайхамшигтай шим бүхий газрыг нүдээрээ үзэх хэрэгтэй. Тэгэхэд чи аяндаа зүгээр суухын аргагүйгээр сэтгэл чинь хөдлөх болно гэж бүдүүн дуутай хоолойгоо намуухнаар хүржигнүүлэн ярилаа. Ван овогт түүний үгийг бурхнаас ном сонсож байгаа сүсэгтэн адил чагнаж суув.
Сайхи хүн шинэ эзнээсээ салж явахыг завдахад Ли овогт жижиг цүнхнээс хэдэн ам хөх эрээн торго, бугуйн жижиг хятад цаг гарган Ван овогтод өгөхдөө:
Чи одоо ажиллаж байгаа газраасаа гарч олон хүнтэй уулзаж байдаг, том албаны сайд дарга хүмүүсийн орон гэрээр орж гарч байх боломжтой ажилд ор. Тэгээд тэр дээд албаны хүмүүс, тэдний эхнэр хүүхэд юу ярьж байдгийг мэдэж байх боломж олж ав. Одоо чиний ажиллаж байгаа газар чинь түгжигдмэл байдалтай, нэг мастер эм, тасгийн даргаасаа өөр хүний царай бараг харж чадахгүйтэй адил байна гэж Ли овогтыг хэлэхэд Ван овогтын зүрх нь хүчтэй цохилон, сэтгэл нь бачуурч “Яаж энэ дарга намайг ингэж сүрхий мэдэж байна вэ? Ямар айхавтар нүдтэй байна вэ? Бид чинь энэ Монголын бүх байдлыг алган дээрээ тавиад харж байгаа адил мэддэг юм байна. Манай асар олон далдын туршуул энд байна аа. Намайг хүртэл бас дагаад юу хийж яваагий минь андахгүй харж байдаг юм шив” хэмээн бодохоос гайхах, бишрэх, бардамнах сэтгэл төрж, дотроос нь элэг зүрхийг нь маажиж байгаа адил загатнуулан хөдөлгөлөө. Сайхи хүн эндээс асар их хүчийг олох мэт болов.
Сайхи хүнийг явахаар завдахад нь Ли овогт саатуулан:
Чи чухам юу хийх ёстойгоо мэдэж ав. Юм юманд савсганан хандаж гүйгээд тусыг олохгүй. Тэгэхээр чи энэ монголчуудын эв нэгдэл ямаршүү байгааг ажиж мэдээд бидэнд хэлж бай. Тэгэхдээ эдний сайд дарга нар нь хоорондоо эв түнжингээр ямар байна вэ? Тэдний хэн нь наашаа элэгтэй байна. Эхнэр хүүхдүүд нь бас ямар санаатай явна ва? Манай мах цусны тасархай гэх үү, хятадын эрлийз эмс дарга нарын эхнэр болж чадаж байна уу? Үүнийг судалж мэдэж бай. Чамтай хагас жил тутамд тусгай хүн ирж уулзана. Тэгэж уулзахдаа одоо “Тахианы сүүл олдох уу? Азарган тахианы улаан согсоо авах уу?” гэж асууж ирсэн хүнд чи өөрөө нууцаар олж мэдсэн, манайд хэрэгтэй, холбоотой зүйлээ ярьж өгч болно. Энэ нууц нэрийг чамтай уулзах бүрийдээ сольж байна гэж мэд гэж хэлээд хэдэн мянгаар тоолох төгрөг бас өгөхдөө:
Энэ мөнгө бол чиний ажлын хөлс цалин биш. Чи хөдөө явахдаа унааны хөлсөнд зарах, бас зайлшгүй олж мэдвэл зохих мэдээг худалдан авах, манай хэрэгт үнэнчээр зүтгэх хүнд “шагнал” болгон өгөх зэрэгт чи зарж бай. Чамайг хэр хэрэгтэй мэдээг бидэнд өгснөөр чинь цалинжуулна. Чиний тэр цалинг Бээжинд тусгайд нь хадгалж байх болно. Чи хэзээ Бээжинд очно, тэгэхдээ тэнд бэлэн мөнгө байна гэж итгэ. Энэ бүх нууцаа эхнэртээ, далдуур явдаг эмдээ ч алдаж болохгүй. Чиний юу хийж явааг бид харж байгаа шүү. Чи энд ганцаараа биш, олуулаа байгаа. Чамайг бас харж хамгаалж буй хүн ч бий гэж мэдээрэй хэмээн амин үгээ хэлж зааварласан байна.
Ван овогт тэр Долоон буудлын айлаас гарч явахад Ли овогт тэнд үлдэхдээ нөгөө эрхэмсэгдүү байдалтай, нүүр амаа будаж, инээсэн хүүхэнтэй нэг зөөлөн орон дээр хэвтэж хөнжилд цуг ороо биз ээ.