Таньж харилцах нууц түлхүүр нь зургаан үг
Ван Шисангийнхан гурвуулаа гэртээ оройн хоолоо хийж идээд бие биеэ харан хэсэг зуур эвшээж суулаа. Гэрийн эзэн хөгшин, хүү хоёроо ээлжлэн харж байснаа эмгэндээ хандаж:Чи одоо хэвтэж амар. Би хүүтэйгээ бага сага юм ярилцаад бас хэвтэх болж байна. Өнөөдөр гадуур жаахан яваад би ядарчээ гэж хэлэн хүүгээ дагуулаад гал тогооны өмгөр жаахан тасалгаандаа орж, жижиг явган ширээний хоёр талд бие биеэ харан суув. Тэрээр эмгэнээ яаж байгааг сэмхэн чагнан, тамхи нэрж утаа тавина. Хүү ч бас баагиулахаа эцгээсээ юунд дутах вэ? Эмгэн чимээгүй болж унтсан бололтой. Өөвгөн байн байн чих тавих нь тэр салга чавганцаас юунд сэжиглээв гэмээр.
За чи миний үгийг гүйцэд чагнаж ав. Дахиад чи бид хоёрт нарийн үгээ ярилцаж байх зав олдохгүй гэхэд, Ван овогт хүү тийм ч их таашаасан янзгүйгээр эцгийгээ харан гайхширах янзаар чих тавиад:
Та өчигдөр Цагаан хэрмэн дээр байхдаа надад хэлэх үгээхэлж орхисон биш үү? Би тэгэж бодоод явж байгаа шүү гэж хэнэггүй хэлэв.
Ай, би чамд өчигдөр чиний амь зуух ерөнхий чигийг жаахан тодруулан ярьсан. Чухам нарийн зүйлийг хэлж чадаагүй. Тэр хэрмэн дээр янз бүрийн амьтас хөлхөлдөөд нарийн юм ярилцахад түвэгтэй байсан шүү гэж өвгөн уртын яриагаа эхлэв.
Тасалгаанд ямар олигтой байх вэ? Тамхины утаа, түрүүн загас шарсан хэншүүний утаа хамар шаргиулна. Өвгөн дээрээс зүүсэн цагаан гэрэлтэй чийдэнгээ унтраагаад нэг муу бүдэг гэрэлтэй жижиг тосон дэн асааж, хоёр хүн биенийхээ нүүрийг дөнгөж харж байх төдий сүүмгэр гэрэлтэй болгов. Өвгөн уртаар амьсгалан бодолхийлээд:
Чи яаж Ар газар байх вэ гэвэл гэж үгээ эхлэхдээ Монгол улс гэдэг нэрийг хэлэхээ цээрлэсэн янзтай байгааг хүү нь ажиглаж байлаа.
За чи Да хүрээнд тогтож суухыг бодож, ажилд хуваарилахаар саналаа хэлээрэй. “Би бие муутай, энэ хотод ажиллах хятад эмчид ойр баймаар байна” гэж хэлэх биз. Тэгээд тэр бүтнэ. Чи Да хүрээнд байгаа дүү нараа олж уулзвал сайн сан. Гэвч чадахгүй л болов уу? Уг нь тэнд миний дөрвөн хүүхэд бий. Тэдний гурав нь эр сүвтэй шүү юм даг. Чи тэднийг олж уулзахгүй байх аа даа. Тэд өдийд их том эрсүүд болоо биз. Хорин жилийн өмнө сууж байсан таван гудамжин дахь шовгор байшингаасаа гараад нэг тийшээ нүүгээ биз. Хаа ч буусан юм бэ, хэн мэдэх вэ? Чи тэдэнтэй уулзаад юу ч ярих юм билээ. Уг нь “Та нарын судсаар хятадын цус гүйж байгаа шүү” гэдгийг тэдэнд сануулбал хэрэгтэй юм сан. Тэд ч түүнийгээгээ өөрсдөө мэдэж байгаа нь лавтай. Монголчууд хятадуудад таагүй болохоор түүнийг нь мартагнуулах гэж оролддог биз. Тэр хотод байдаг манай нэг санаатай хүмүүс ч миний хүүхдүүдийн хэн болохыг нь мэдэж, тэдэнд ямар нэгэн хэрэг оногдуулсан байх учир ч бас бий. Тэр бол гарцаагүй зүйл гэж Ван овогт өвгөн тун аажуухан ярьж, шавар пийшин дээр байгаа бүлээн цайнаас аягалан балгаж, тамхиа байн байн асаана.
Аав аа! Тэр хүүхдүүд чинь эндээс очих хүнтэй бие биеэ таньж харилцах тийм дохио тэмдэг юм уу, хэлэх үг тэдэнд та зааж өгөөд ирээгүй юм уу?
Миний хүүхдүүд намайг наашаа явахад учир байдлыг ухаарч мэдэх насанд хүрээгүй байсан. Чи бод л доо. Би Бээжинд ирээд 20 жил болох гэж байна шүү дээ. Гэхдээ тэд удам угсаагаа мэднэ. 20 байтугай зуун жилийн үеийн угсаа юмаа манай хүмүүс мэдэж байдгийг би ажсан. Тэд бол үүрд аугаа их Хятадын төлөө амьсгалж явдаг юм билээ. Тэгэх ёстой. Тэр бол үнэнхүү ухаан бодол ихтэй хүмүүсийн ариун ёс гэж Ван овогт хэллээ.
Эцэг хүү хоёрын “дотоод” яриа үргэлжлэн, хүүгийн нойр сэргэж, өвгөний үгийг чагнана. Бас тамхи зэрэг баагиулна.
Аав аа, та намайг Монгол газар очоод яаж бай гэх гээд байна вэ?
Тийм ээ. Энэ маш чухал зүйл. Чи тэнд хоёр гурван жил суугаад монгол эм эхнэр болгон авах хэрэгтэй. Тэр монголчуудын эрэгтэй нь нэлээд хөөрүү, бардам зантай, ёргио байдалтай. Моринд гарамгай хүмүүс. Монголчуудыг морьгүй бол өчүүхэн гэж болно. Гэхдээ тэд дотуур тамиртай, хатуугаа хүрвэл яс шиг санаатай шүү. Бид монгол хүнийг “ну” (үхэр) гэдэг. Гэвч тэдний санаа нь “ну” биш ээ. Нэг гэдийвэл тэгээд л шазуур зуугаад дуусна. Тийм болохоор монголчуудыг уурлуулахгүй байхыг хичээж бодох ёстой.
Аав аа! Та тань өчигдөр Цагаан хэрмэн дээр байж ярихдаа “Монголчууд бол тэнэг, бүдүүлэг, ухаан санаагаар ч унаж яваа мориноосоо дор байдалтай” гэж ярьж байсан. Одоо их хэцүү, хатуу гэж хэлээд байхаар чинь би учрыг нь олохоо байлаа гэж хүү гайхширах царай гаргав.
Тийм ээ. Чи зөв юм хэлж байна. Тэгэхдээ чи очих газрынхаа хүмүүсийн ааш занг сайн муу аль ч талаас нь мэдэж авах хэрэгтэй. Харин чамд одоо хэлэхэд, чи монгол эхнэр авахаасаа эрээлэх хэрэггүй шүү. Монгол эмс тэлээгүй өмдтэй явдаг. Мантуунд их дуртай байдаг юм.
Тэр чинь юу гэсэн үг вэ? Монголчууд мантуу хийдэггүй юм уу?
Ай, хот суурин газраа мантуу хийнэ. Миний “мантуунд дуртай” гэдэг чинь монгол эмс юм юманд дуртай гэсэн үг. Чи үгийг өргөн утга санаагаар ухаж ойлгох ёстой шүү. Монгол эмс бас хятад хүнийг бие эрхтэн чангатай гээд учрах дуртай байдаг гэдэг. Тэр үнэн үг байх. Булган малгайтай, минжин нударгатай, торгон дээл өмссөн лут гоё авгай нар нь манай пүүсний ар талын хаалгаар данжаадынд орж ирээд у жа пи балган, дээлээ тайлдаг. Тэдний тэгэж байхыг би энэ нүдээрээ харсан. Тэгээд монгол эмс хүүхэд амархан олж гаргана. Тэр бол манайд тун чухаг хэрэг гэх үү, бидний хүсэж байгаа хэрэг явдлын нэг нь шүү. Бид өөрийн цусны хүнийг дээдлэн үзэж, тэдний дэмжлэгээр Ар газрыг бүхэлд нь бүрнээ эзэмшиж чадах учиртай. Одоо бараг л монголын нийт хүн амын гуравны нэг нь манай цусных болж байгаа биз. Тэгээд тэр нь нийт хүний нь тал хувь, болбол ойрын үед дөрөв хуваасны гурав нь манай цусны болбол яг л манж хүн шиг бидний их улсын дотор орж уусаад алга болно. Тэр цагт Ар нутгийн өргөн тал хөндий, гол мөрөн, асар их чулуун нүүрстэй говь хангай, цагаан мөөг бундайж ургадаг үй түмэн хүрээ, тойргууд цөмөөрөө манай болно. Түүний тулд бид зүтгэх ёстой.
Би таны хоёр өдрийн турш надад ярьж байгаа энэ зүйлийг ойлгож мэдсэн. Тэгээд үүнийг яаж гүйцэлдүүлэх вэ? Энэ л миний санаанд бууж …
Ай, чи зөв юм бодож байна. Түүнийг гүйцээх олон арга бий. Нэг гол арга нь монгол эмийг эхнэр болгон авах ёстой гэж би ярьсан. Тэгээд бас монгол хүмүүсийг бие биедээ дургүй болгон, хоорондын эв нэгдлийг нь бутаргах ёстой гэж манай номтонгууд хэлдэг. Тэр бас зөв. Монголчуудыг сайд дарга нартаа муу, дотор нь байгаа янз бүрийн ясны хүмүүсийг бие биедээ муу, тухайлбал, өөлд хүн халхдаа муу, халх нь буриаддаа муу, баяд нь захчин хүнээ үзэн яддаг, торгууд нь барга хүнээ чоно шиг боддог гэхчилэн дотроо тэд эв түнжингүй бол тун амархан онхолдоно шүү. Аймаг, сум, баг гээд л нутгийн захиргааны хүмүүс бие биеэ “Бэлчээр булаалаа”, “Өвс ногоо, мод чулуу авлаа” гээд түүнээ булаалдан хэрэлдэж байдаг болохыг бид далдуур өдөөн хатгаж, улам өөгшүүлэн түнжин хагарсан байдлыг нь ширүүсгэж байхыг хичээх ёстой.
Аав аа! Тэр бүхнийг чинь бид хөндлөнгөөс нь өдөж хатгаад байж болохгүй биз дээ. Тэгвэл өөрсдөө ялтан болох биш үү?
Ай, чи зөв ярьж байна. Тэр бүх ээдрээтэй хэргийг хятад хүн өөрөө өдөж, тэр хэрэг рүү нь гараа сарвагануулж өргөжүүлж болохгүй. Түүнийг дагнан тэдний өөрсдийн гараар, өвөрлөгч нутгаас очсон хүмүүсээр, манай цусны хүмүүсийн санаа бодлоор нэлээн холоос турхирч хийлгэхийг бодох ёстой. Тийм арга эрж олох хэрэгтэй байгаа юм аа. Энэ их төвөгтөй зүйл … Тэгэхдээ үүний төлөө тэнд далдуур ажиллаж байгаа манай нэлээн хүн бий. Түүнд чи ганцаараа зүтгэхгүй шүү. Олон жил тэнд шургалан, янз бүрийн юм сэтгэж, хийж яваа манай хүмүүс тоолж баршгүй олон байгаа. Тэр бүгдийг ч мэдэх хэрэггүй.
За тийм байжээ. Тэгээд бид чинь бие биеэ яаж танин мэдэж, ялгаж салгаж явах учиртай болж байна вэ? Энэ бас нэг ойлгогдохгүй зүйл шив.
Тэр үнэн. Бид бие биеэ танихад хэцүү. Би одоо чамд мэдүүлэх гэсэн нэг зүйл энэ дээ. Чи сайн анхаарч бай. Хаа нь ч магадгүй. Чам дээр “Сампингийн хоёр эрхи байна уу” гэж асууж хүн ирвэл түүнийг итгэж болох хүн гэж мэдэх биз. Хэрэв “Чамд сампингийн хоёр эрхи байна уу? Чи зүүн гартаа савх барьдаг биз?” гэж энэ хоёр үгийг хослуулан асуух хүн учирвал түүнтэй Монголын тухай өөрөө олж цуглуулсан зүйлээ нуулгүй хэлж ярих этгээд энэ мөн байна гэж бодоод, чи хариуд нь “Бай дуу уулын модон савх байна уу?” гэж асуувал цаад хүн чинь чамайг танин, та хоёр учраа ололцоно. Энэ бол чи хэзээ ч мартаж болохгүй, элдэв цаас юман дээр бичиж болохгүй зүйл шүү. Чи үүнийг бодож амь адил хадгалж яваарай. За юу гэж Ван Шисан хэллээ.
Эцэг хүү хоёр шөнө дунд өнгөртөл ярилцаад хэлэх, захих зүйлээ Ван овогт төгсгөх шахжээ.
Тэрээр амаа том ангайн эвшээж сууснаа:
Би чамд хэлэх үгээ бараг дууслаа. Энэ бол зөвхөн миний хувийн захиас биш шүү. Миний ард байгаа аугаа их Хятадын ашиг тусыг өмгөөлөн хамгаалагч “Бодлого арвижуулагч” гэдэг том байгууллагын захиа даалгавар шүү. Тэр бол Хятад улсын Засгийн газраас илүү их алсын бодлоготой, тэнгэрийн өршөөлөөр ажлаа явуулдаг, маш том байгууллага. Түүний гишүүд нь манай урдаа барьдаг том худалдаа, үйлдвэрийн эзэд, цэргийн зарим их эрхтнүүд байгаа. Тэд бол удахгүй бүх Хятадын гадаад, дотоодод явуулах улс төрийн бодлогыг төлөвшүүлэн тогтоож явуулдаг газар болно. Манай энэ байгууллагын тогтоосон санаа бодлыг засгийн газар хэлбэрэлтгүй дагадаг болох учиртай. Тийм их том байгууллагаас өөрт чинь хүндтэй даалгавар өгч байна гэж чи ойлгоорой хэмээн захиж анхааруулав. Ван овогт хүү эцгийн энэ үгийг хааны зарлиг мэт хүндлэн сонсож, арай л залбирах нь холгүй суулаа.
Эцэг үгээ эцэслэх янз гарган, хүүгийнхээ нүүр өөд ширтэн хараад, дуугаа жаахан өндөрлөн:
За одоо миний хувийн захиас гэвэл хоёр байна. Нэгд, чи монгол эхнэр аваад түүнийгээ толгой дээрээ бүү гаргаарай. Монголын эмсийг ажиглахад эр нөхөртөө нэлээд ааглуу байдалтай байж ажиглагддаг. Жишээ нь, дэлгүүрт эр нөхөртэйгээ хамт орж ирээд эхнэр нь юу худалдан авахыг нь амаа дарвалзуулан зааж өгөөд байх янзтай байдаг. Тэгэж чи авсан эмдээ толгойгоо мэдүүлж болохгүй шүү. Ер нь хүний эхнэр гэдэг чинь үндсэн гурван үүрэгтэй байдаг юм. Энэ бол манай дотор газрын ёс гэв.
Аав аа! Эмс ямар үүрэгтэй байдаг гэж?
Аа, чи түүнийг мэдэж авна гэдэг чинь тун чухал. Эм бол нэгдүгээрт эр нөхрөө асарч, орон гэртээ орой үдшид түүнийгээ уйтгарлуулахгүй зугаатай байлгах, хоёрт бол орон гэр, ор дэвсгэрээ аятай тохитой байлгах. Нөгөө нэг гол чухал ажил нь хүүхэд төрүүлж, түүнийгээ аятай бойжуулан, өвчлүүлэхгүй байх учиртай. Эмсийг эр хүний явдалд хамаагүй оролцуулаад байвал эр нөхрийнхөө толгой дээр амархан гарч аваад, загнахгүй замгүй болж, цаашлаад хормой хот нь дэрвэж сөхөгдөөд алга болж ч мэднэ. Элдэв самуун явдлыг түгээгч болж ч магад. Ер нь эмс бусдын өөдгүй үгэнд автамхай, урваж шарвах нь хялбархан, дэнгийн эрвээхэй адил хаа гэрэл гэгээ гялалзана, түүн рүү үсэрч байдаг амьтад. Кунз богд эрчүүд эмсээ захирч явж чадахгүйд хүрвэл төр самуурч магад гэж номлосон гэдэг дээ. Чи түүнийг мартаж магадгүй. Чи монгол эмийг авгай болгож авахаараа царай сайтайг нь битгий шилээрэй. Гоё эм бол өөр бусдын гар хөл, ор дэвсгэр нь болоод чамайг гээнэ. Тийм эм манай цусны хүүхэд олныг төрүүлээд, чамд ноёлуулж суухгүй, харин чамайг ноёлох гэж загнана. Гоё царайтай, тааруухан царайтай хоёрын ялгаа орон дотор огт мэдэгдэхгүй, ав адилхан сүвтэй амьтад байдаг шүү. Үүнийг санаарай хэмээн Ван овогт хүүдээ захиж хэлэв.
Өвгөн цай ууж, тамхиа баагиулж сууснаа гэнэт санаа авав бололтой:
Аа, би чамд гол болгож хэлэх ёстой нэг зүйлийг мартах гэж байна. Чи ажлын өндөр мэргэжилтэй байх ёстой. Тэгвэл цалин мөнгө их авна. Чи цэрэгт байхдаа Улаан голын эрэг дээр барьж байгаа барилга дээр нэлээд удаан ажил хийсэн гэдэг. Чи одоо барилгын овоо мэргэжил олоо биз дээ. Одоо бас өөр нэг мэргэжил олж ав гэвэл Ван овогт хүү гайхшран нүдээ том болгон эцгийгээ хараад:
Би өөр ямар мэргэжилтэй болох ёстой байна вэ гэж асуулаа.
Чи хоол хийдэг тогоочийн мэргэжил ол!
Би одоо дөнгөж хоёр хоноод явах гэж байж яаж тийм том мэргэжил олох юм бэ, аав аа? Мэргэжил эзэмшинэ гэдэг чинь хэцүү шүү дээ.
Би үүнийг бодсон. Мэргэжил олж авна гэдэг үнэхээр хэцүү. Би сампингийн мэргэжилтэй болох гэж хамаг гарынхаа өндгийг цоортол тэр хэлхээтэй 782 модтой ноцолдсон. Тэгэж байж сая улаан хоолой руугаа гулгуулах юмаа олж байхтай болсон гэж Ван овогт хэлэв. Үнэндээ энэ өвгөн сампинг гарамгай сайн цохидог чадвартан аж.
Ван Шисан Их хүрээнд сууж байхдаа Хишигтийн пүүсний олон салбарын орлого-гүйлгээний нэг бүтэн жилийн дүнг тав хоног сампиндаад гаргаж байсан. Түүнийг нь үнэн худлыг мэдэх гэж их пүүсийн данжаад нь өөр пүүснээс гурван шилдэг сампинчин хөлсөлж аваад дахин сампиндуулж үзэхэд нь хоёр шуудай хонины ноос, гурван чонын арьс Ван овогтын гаргасан дүнд ороогүй, түүнээс өөр алдаа олсонгүй. Гэтэл тэр ноос, арьс нь өөр нэг бичээч өөрийн болгох санаагаар уг эх дансанд нь оруулаагүй байжээ. Ийм чадвартай сампинчин Бээжинд ирээд тэр их пүүсэндээ бас уригдан ажилласан нь гайхах хэрэг огт биш байв. Ийм чадвартай эцэг хүүгээ хос мэргэжилтэй бол гэж шаардаж байгаа хэрэг ажээ.
За чи маргаашийн дотор өөр нэг мэргэжилтэй бол. Чи чадна.
Аав та яасан хачин юм яриад байна вэ? Би таны үгийг ойлгох биш.
Хачирхах зүйлгүй. Би Ван Фу Цзингийн худалдааны гудамжинд байдаг нэг их гуанзангийн эзэн тогоочид Ар газраас ирээд нэг гогцоо сайхан хатаасан мөөг өгсөн. Түүнийг тэр Фан овогт тогооч эхнэрээ хоёр төрөхөд нь буцалган өгч ямар нэг хүндрэл үзэлгүйгээр эдгэрүүлсэн гэж тэр хүн өөрөө ярьдаг. Тэгэхээр би түүнээс хариу тус авах ёстой. Тэр нь чамд тогоочийн мэргэжил зааж өгснөөр бөглөгдөг. Би чамайг маргааш өглөө дагуулж түүн дээр очно. Фан овогт чамд яаж гурил элддэг, төмс яаж сайхан шардагийг зааж өгөг. Чи түүнийг дагаад нэг өдөр тэр хоёр зүйлийг сураад яв. Тэгвэл чи тогоочийн мэргэжилтэй гээд Ар газар бичүүлэн, тэр зүйлийг хийгээд явах болно. Тэгвэл чи биед амар, гэдэс өлсөхгүй байх болно биз дээ гэлээ.
Ван овогтын хүү Бээжинд бороо шивэрсэн тэр өдөр жижгэвтэр пүүгээ үүрэн гартаа модны жижиг хөрөө цаасанд боож бариад умард замын галт тэрэгний буудал дээр ирж, бусад олон хүнтэй нийлж бужигнаад задгай суудалтай вагонд орж суулаа. Түүнийг эцэг эх нь үдэж мордуулсангүй. Ээж нь замд идээрэй гэж дөрвөн ширхэг мантуу боож өгсөн байна. Түүний үүргэвчинд нэг солих дотуур хувцас, паалантай том ногоон аяга, савх, машид хурцалсан жижиг балиусан хутга, гар нүүрийн хэрэглэл сэлтээс хэтэрсэн зүйлгүй байв. Эцэг Ван Шисан энэ хүүг “Сайн яваарай” гээд үнсээгүй, түүнийг үр нь ч үгүйлээгүй байна. Бороо үргэлжлэн орсоор, умрыг зорьсон тэр баахан хүмүүс дөнгөж задгай вандан дээр суудал эзэлмэгцээ хөзөр дэлгэн, ухаан жолоогүй тоглож, тамхи баагиулан явсаар хоёр хоног пижигнүүлээд, бага үдийн хэрд сэрүүн салхи үлээсэн, тунгалаг агаартай өдөр Улаанбаатар хотын галт тэрэгний буудал дээр ирж хөлгийн жолоо татжээ.
No comments:
Post a Comment