Буурал түүхийн хуудас сөхөхөд
Галт тэрэгний буудалд “Монгол-Хятадын ард түмний их найрамдал мандтугай!”, “Их нөхөрлөл бэхжигтүн!” гэсэн том үсгээр улаан даавуун дээр бичсэн уриа хадаж, ачааны олон автомашин, нэлээд тооны хүмүүс ирж байгаа хятадуудыг угтсан билээ. Монгол улсын бүтээн байгуулалтад туслалцахаар Хятад улсаас ирж байгаа энэ хүмүүсийг Монгол улсын Үйлдвэр хоршоолол, Сангийн аж ахуйнуудыг удирдах газар, Барилгын яам голлон угтан авч, зохих ажилд хуваарилан оруулах хоёр улсын хэлэлцээртэй байна. Уг хэлэлцээр биелэж эхэлж байгаа нь энэ ажээ. Галт тэрэгний буудал дээр мундахгүй хөл хөсөөнтэй байх нь зүй билээ.Угтагсадын дотор өөрийнхөө дураар хүрэлцэн ирсэн Гонгор өвгөн хажуудаа хүү Сэрээнэндоржийг байлган тэр хятад ажилчдыг сонирхон харж зогсож байлаа. Гонгор гуай жар гарсан настай, түүний хүү Сэрээнэндорж дөнгөж хорь гарч яваа, Багшийн дээд сургуулийн оюутан аж. Түүний эцэг нь Монгол улсын Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн ажилтан, түүхч мэргэжилтэй билээ. Энэ эцэг хүү хоёрыг харсаар байтал өмнө зүгээс ирж байгаа маш олон ижил хөх хувцастай хүмүүсийг дээр нь сандал тавиад зассан задгай машин тэргэн дээр суулгаж аваад хотын төв рүү тэр дор нь явлаа. Тэнд болж байгаа олны ярианаас сонсвол, Хятадаас хорь орчим мянган ийм ажилчид ирнэ. Тэд хэдэн өдөр дараалан галт тэргээр цувран ирж, янз бүрийн газруудад жинхэнэ ажилчин ёсоор ажил хийх гэнэ гэж дуулдаж байв. Тэдний нэлээд хэсэг нь хөдөөд, сангийн аж ахуйнуудад очиж барилга барин, тариа ногоо тарихаар зорьж байгаа нь энэ гэлцэнэ.
Сэрээнэндорж тэднийг харж байснаа санаанд нь чухам юу харван орж ирэв ээ гэмээр эцэгтээ хандаж инээгээд, гайхсан байдлаар нүдээ тормолзуулан байж:
Аав аа! Та 1919 онд урдаас гамин цэрэг ирж байхыг үзсэн гэдэг биз дээ. Тэд эдэн шиг ийм янзаар ирээ болов уу гэж асуулаа.
Гонгор өвгөн хүүгээ гар дээр нь дэлсэж анхааруулаад:
Би чамд дараа энэ тухай ярьж өгнө гэж хэлэх нь одоо чимээгүй яв гэсэн санаагаа илэрхийлсэн хэрэг байна. Эцэг хүү хоёр бусад хүмүүсийн хамт төмөр зам дээрээс хот руу явж, Дөчин мянгатад хүрч ирээд, байрандаа орж суусан дороо Сэрээнэндоржийн ээжийн аягалж өгсөн цайг ууж тавлан сууж, зэгсэн урт ярианд оров. Гонгор гуай түүхч хүн болохоороо үг яриагаа нэлээд эртний явдлаас эхлэн хөврүүлсэн нь хүүд сонин сонсогдож байлаа.
Хүү төмөр зам дээр байхдаа асуусан зүйлээ сэргээж эцгээсээ асуусан юм.
Би гамин цэргийг урдаас ирэхэд нь дөнгөж хорь гараад байж дээ. Энэ чинь одоогоос гучин дөрвөн жилийн өмнөх хэрэг. Тэр гамин цэрэг нь бүгд жижиг үүргэвчтэй, урт хар буугаа давхар үүрсэн, ижил саарал өмд цамцтай, ижил саарал даавуун малгайтай, цэргээ зандрангуй маягийн өндөр дуугаар захиран командалж үг хэлдэг байсан даа. Хятад цэрэг чинь бас их олон, хэдэн өдөр дараалан бөөн бөөнөөрөө цувраад Хүрээнд ирсэн гэдэг. Тэр олон хүн чинь бүгд үүргэвчиндээ нэг нэг урт төмөр, эргэтэй бүдүүн хадаас хавчуулан авч ирсэн. Тэр төмрүүдийг нь энд цуглуулан угсраад хотын зүүн хойно байгаа цахилгааны өндөр цамхаг гурвыг босгосон. Манайхан “У шин дэн” гэж л түүнийг нэрлэнэ. Түүгээрээ Бээжинтэй цахилгаан мэдээгээр харилцаж байсан гэдэг. Энэ монгол газарт чухам юу болж байгааг урагшаа хэлж мэдээлж байгаа биз. Тэгээд тэр намраа Монголын автономит засгийг устгалаа гэж зарлаад, мөн удалгүй Богд хааныг баривчлан авч хар гэрт хорилоо гэж сонсогдоод гудамж талбайгаар хүн амьтан хөлхөлдөн явах нь хоригдон, хөдөө гаднаас аян жингээр Хүрээнд орж ирсэн хүмүүсийн унаа малыг булаан авч, хятад цэргүүд зарим айл амьтнаар ороод эд юмыг нь булаан дээрэмдэж байна гэнэ гэсэн үг тарлаа. Манай аав Шүүх яаманд бичээч байсан. Аав өөрөө албандаа явахаа байж, намайг ч гэрээс гаргахаа бүр байсан … гэж ярилаа.
Аав та түүхч хүний хувьд өнөөдөр Улаанбаатарт ирж байгаа энэ олон хятад хүн 1919-1920 онд ирж байсан гамин цэргээс ямар ялгаатай гэж бодож байна вэ гэж Сэрээнэндоржийг асуувал Гонгор шуудханаар:
Их ялгаатай. Тэр гамин цэрэг чинь Монгол улсын төрийн голомтыг онхолдуулж хаях санаатай ирсэн булаан эзлэгч дайсан. Өнөөдөр ирж байгаа энэ олон идэр залуу эрчүүд бол БНМАУ-ын бүтээн байгуулалтанд туслахаар хоёр улсын хэлэлцээрийн дагуу ирж байгаа хэрэг. Тэдний хувцас нь ч шал өөр, санаа бодол нь өөр, хийх ажил нь өөр хүмүүс байгаа шүү дээ. Бид өнөөдрийн ирж байгаа хятадуудыг сайн санаатай хүмүүс гэж үзэх ёстой. Тийм ч байгаа байх. Үүнд эргэлзэж огт болохгүй хэрэг гэж эцэг нь тайлбарлан хэлэв.
Сэрээнэндорж хэсэг зуур бодлогоширон сууснаа:
Тэр гамингууд чинь Орос Барон Унгерний цэрэг болон манай цэрэгтэй байлдаан хийгээд салам цохигдоод эндээс зугтааж явсан гэж манай сургуулийн багш заадаг. Тэд бол гарцаагүй бидний дайсан. Тэр цэрэгт явж муугаа үзээд амь түүс явган нүцгэн зугтаад буцсан хүмүүсийн хүүхэд нь ч юм уу, үр ач, садангийн нь хүмүүс өнөөдрийн манайд ирж байгаа улсын дотор байгаа биз дээ. Тэд яавч бидэнд сайн сэтгэлээр туслая гэж бодож ирээгүй байх аа гэж хэлбэл, эцэг Гонгор нь чангаар инээн, хөгшнөө дуудаж дэргэдээ ирүүлээд:
Чи энэ хүүгийнхээ хэлж байгаа үгийг сонсов уу? Сая ирж байгаа энэ хятадуудыг заавал муу санаа өвөрлөсөн байгаа гэж надаар хэлүүлэх гээд байгаагий нь гэлээ. Хүүгийн ээж багш хүн учраас байдлыг ажин:
Хүү чинь аливааг бүр ясанд нь тултал ойлгож авах гэж махарч явдаг болсон. Тэгээд л чиний ярьж байгаа зүйлийг бүр мухарлаж авах гээд л тийм юм ярьж асуугаад байгаа нь энэ гэж Сэрээнэндоржийн үгийг цаагуураа зөвтгөх гэсэн утгатай юм хэллээ.
Гонгор толгой дохиж сууснаа:
Юмыг буруу талаас нь тонгоргож ойлгодог болбол тэр чинь сайн юм биш дээ. Эх хүү хоёр энэ хятад хүмүүсийн талаар нэг л ойлголттой байх шив гэж хэлэв. Эзэгтэй ширээн дээр тавагтай боов, боорцог, талх, тос авчирч тавиад, эцэг хүү хоёрын аяганд халуун цай хийлээ.
Тэр гурвуулаа ширээ тойрч суугаад үдийн цайгаа хамт уухдаа бас л өнөөдөр ирж байгаа хятад хүмүүсийн тухай яриа тасраагүй л байлаа.
Тийм ээ. Янз бүрийн санаатай хүн тэдний дотор яваа байх л даа. Тэгэхдээ хэн нь сайн санаатай, хэн нь буруу бодолтой хүн байгаа гэж бид яаж ойлгох вэ? Нөгөө гэвэл эд чинь энэ зууны эхний зарим өөрөг сөөрөг үйл явдлыг зөв ухаарч мэдсэн, шал өөр цаг үеийн хүмүүс яваа шүү дээ. Өдгөө цагт нэгэнт түүх болоод өнгөрсөн тэр цагийн таагүй явдлыг босгон ирж түүнийг сөхөн, улс орны хооронд өш хонзонгийн хэрэг болгон ярьдаг цаг аль хэдийнээ өнгөрсөн. Тэгэж болохгүй гэдгийг бид сайн ойлгож авах учиртай гэж Гонгор зөөлхөн дуугаар ярьж байв.
Сэрээнэндорж эцгийнхээ энэ яриаг сонсон дуугүй баахан сууснаа бас нэгийг бодов бололтой, байшингийн тааз ширтээд, аман дотроо нэг юм гүвтнэснээ:
Манай Монголын түүх маш том, тун сонин, ёстой л адал явдлаар дүүрэн юм даа. Манай хаад эрт цагт Хятад орныг бүхэлд нь захирч, хятад хүнийг өмнөө бөхөлзүүлж байсан гэж бодоход тун сонин байна шүү гэлээ.
Тэр үнэн шүү. Монголын хаад умард Хятадыг эзэлснээс эхлэх юм бол 108 жил, Юан гүрнийг байгуулснаас эхлэх юм бол 97 жил, Хятад орныг бүхлээр нь захирах болсноос эхлэх юм бол 89 жил Хятад орон Монголын хаадын захиргаанд байж, Монголын хууль ёсыг дагаж байсан нь үнэн хэрэг. Үүнийг хэн ч үгүйсгэхгүй гэж Гонгор түүхэнд тулгуурлан хэллээ.
Аа, тэгвэл Монгол улс Хятадын хаадад хичнээн жил, хэзээ, яаж захирагдаж байсан бэ, Аав аа? гэж Сэрээнэндорж асуулаа. Эцэг нь жаахан бодолхийлснээ:
Монголчууд 1919-1920 онд Хятадын генерал Сюй Шу-чжаны эзэрхийллийг эс тооцвол Хятадын эрхшээлд орж захирагдаж байгаагүй шүү гэвэл Сэрээнэндорж нүдээ том болгон аавыгаа харж гайхшираад:
1696-1911 он хүртэл Бээжинд монголчууд захирагдан, түүний өмнө сөгдөж байсан биш үү? Би тэгэж заалгасан юм байна гэв.
Өө, тэр чинь Хятадад огт хамаагүй. Тэр эзлэлт бол Манж Чин улсын хаадын түрэмгийлэн эзэлж байсан үе. Манжийн хааны эзлэлтийг Хятадын хаадын хэрэг болгон ойлговол тэр чинь шал буруу. Манж, Хятад, Монгол гэдэг чинь тус тусдаа биеэ даасан түүхт улсууд. Тэднийг чи битгий хутгаж будлиантуулаарай гэж Гонгор хүүдээ анхааруулан хэллээ.
Энэ ярианаас үүдэгдэн түүхч Гонгорын санаанд эртний зарим явдлууд сөхөгдөн, дээр цагийн Монгол, Хятадын хоорондын харьцааны зарим явдлууд сэтгэлд нь орж ирж, түүний бодол санааг түүхийн үзэгдэл рүү татлаа. “Тийм ээ. Миний хүү хятадын санаа бодол яггүй хатуу гэдгийг бодоод л надаас элдвийг шалж асуугаад байх шив. Үнэндээ манай өмнө зүгийн хөрш ч цаанаа адармаатай даа. 1368 онд яаж Монголын их хааныг Бээжингээс гаргалаа. Чжу Юан-Чжан гэдэг хүн чинь өөрийгөө Хятад улсыг босгохын тулд “тэнгэрээс заяагдсан” гэж босогчдоор өргөмжлүүлэн, Тогоонтөмөр хааны ноёрхлын эсрэг боссон олны тэмцлийг өргөн авч, зүйл зүйлийн арга ухаан гаргаж улам өрнүүлэх их хүчийг олоод Мин улс гэгчээ байгуулан өөрийгөө босогчдын хээрийн цуглаанаас Хятадын их хаан гэж өргөмжлүүлээд, тэр хэргийг нь толгойлсон. Тэгээд Чжу Юан-Чжан “Хятад хүнд ямар ухаан бодол, ямар хүч чадал байна, тэр бүхнээ харийн эзлэгчдийг хөөж зайлуулахад зориул” гэж ятган ухуулж, “Хятад хүн өөрийн төр улсаа байгуулахыг бурхан тэнгэр таалан соёрхож байна” хэмээн тэр босогчдоо зоригжуулж байгаад Юан улсын төв нийслэл Ханбалгасыг (Бээжинд байсан) бүслэн авч дайран довтолсон. Тэр цагт Монголын их хаан түүнийг няцаан дарах боломж байсан боловч Юан улсын цэргийн жанжнууд, төрийн зарим том ноёд түшмэд нар нь бас дотроо хагарч бие биенээсээ илүү их эрх дарх эдлэх гэж өрсөлдөн тэмцэлдэж байгаад хамаг хүчээрээ дайсныхаа өөдөөс нэгдэн тэмцэхийн оронд бие биенийхээ тэнхээ чадлыг буруулах гэж хоорондоо нүдэлдээд, Мингийн хаан гэгчид давуу хүч олгон ялагдсан.
Цагаантөмөр жанжны хүү Хөхтөмөр л төр улс, эзэн хаандаа үнэнч байж цэрэг удирдан дайсныхаа эсрэг баатарлагаар тулалдсан. Хөхтөмөрийн хурц ухаан, эрэмгий зориг, сэхээ самбаа нь Монголын төр засаг болон хааны амь биеийг хамгаалан, Ханбалгас хэрэмнээс тэр жанжин ёстой л цээжээрээ тулалдан эзнээ мэнд гаргаж умард зүг зугтаалгаж чадсан. Тэр Хөхтөмөр л Монгол улсын голомтыг Шандуу хотыг дайруулан Өвөрлөгч нутгийн Далай нуурын эрэг дээр байгуулан Инчан хотод авчирч жаахан сэхээ оруулаад, улмаар 1370 онд хуучин нийслэл байсан Хархорумд авч ирсэн. Тэгэж Монголчууд өөрийн улсын гал голомтоо хөмрүүлэлгүй, нэр төрөө хадгалж үлдсэн. Хятадууд Монголын голомтыг үндсээр нь хөмрөн хаяж устгана гэж Чжу Юан-Чжан хааны тушаалаар хятадын 150,000 цэрэг жанжин Сюй Да, Ли Ванч хоёроор удирдуулан Монголын хааныг хөөн 1372 онд довтлон орж ирсэн. Тэр Хятадын хар хүчний өөдөөс бас Хөхтөмөр жанжин өөрийн цэргийг командлан тулалдаж, Хангайн нурууны зүүн үзүүр, Орхон голын сав нутагт шийдвэрлэх тулалдааныг хийж, дайсны хоншоорыг тас цавчин эргүүлэн хөөж, их говьд оруулан, хятад цэргийн гол хүчийг элсэнд хутгаж хаясан. Тэр алдарт жанжин маань 1373 онд бас л Хятадын их санаат булаан эзлэгчидтэй тулаан хийж яваад Алтай уулын өмнөд үзүүр Хар нохойн зоо гэдэг газарт дайсны суманд өртөн харамсалтайгаар амиа алдсан. Тэр жанжин бол Чингис хааны их өрлөгүүдтэй тэнцэх, түүнээс ч зарим талаараа давж гарах эрэмгий жанжин байв.
Хятадууд тэр ялагдлаасаа сургамж авалгүй, бас Монгол улсад удаа дараа үй олон цэргээр нэг биш удаа довтлон орж ирж үхлийн цохилт авсан. Тэдний тэр шунахайрлын сүүлчийн довтолгоон нь 1919-1920 оны генерал Сюй Шу Чжэний эзлэлт болж төгссөн. Одоо ирж байгаа энэ ажилчид бол тийм булаан эзлэх гэсэн санаатай хүмүүс биш. Эд бол цэргийн хүн хэдий ч наашаа цэрэг дайны зорилгогүй, ажил хийж мөнгө олох санаатай нь илэрхий байна” хэмээн Гонгор бодож халуун сүүтэй цай балган суулаа.
Аав аа! Монголын хаан Бээжингээс хөөгдөн зугтаж наашаа явсан шүү дээ. Тэр бол гутамшигтай хэрэг үү гэж Сэрээнэндорж бас асуув. Гонгор бодолхийлэн эрүүгээ атгаж хэсэг зуур байснаа хүүгээ харж:
Дайсан болсон этгээддээ ялагдаж байна гэдэг ямар сайхан байх вэ? Тухайн цагтаа тэр бол гутамшиг гарцаагүй мөн. Гэхдээ Монголын төр улсын голомтыг Бээжингээс зугтаалган, Хархорумд нүүлгэн авчирсан нь чухамдаа монгол хүний хувь заяа, тэнгэр нь эх орондоо төрийг залж авчирсан биз гэж би боддог гэлээ.
Таны энэ хэлж байгаа үг чинь ёстой учир утга нь олдохгүй хачин юм байна даа. Монгол хүн дайсан болж байсан этгээддээ ялагдахаар тэр нь хувь заяаны аврал болно гэж би огт бодохгүй байв. Тэр бол гарцаагүй гутамшиг болох ёстой биз дээ гэж Сэрээнэндорж мэтгэлцэх янзаар хэлэв. Гонгор инээж, хүүгээ харан толгой сэгсрээд:
Би чамайг оюун ухааны хувьд овоо өсөж яваа гэж боддог. Гэтэл чи чинь манцуйтай хэвээрээ байгаа шив гэж дооглосноо царайгаа төв болгон:
Хэрэв монголчууд Хятад орныг эрхшээлдээ байлган захирсаар байсан бол манай үндэстэн аль хэдийнээ арилж үгүй болсон байх шүү дээ. Хубилай хаан монгол эрчүүд хятад эхнэртэй суувал түүнийг ялтан болгоно гэж хуульчилсан зарлиг гаргаж байсан. Тэр нь тэр хааны үед биелэгдэн, нэг ч хүн хятад эхнэр аваагүй. Гэвч тэр зарлиг яагаад ч дахиад зуун жил биелэгдэж чадахгүй байсан. Тэр алсын халуун оронд удаан сууж байгаа монгол цэрэг, даамал, бусад албаны эрчүүд тэгэж насан туршдаа тэсвэрлэн байж яаж чадах вэ? Тийм биз дээ? Тэд хятад эхнэр зайлшгүй авна. Түүний үр сад ямар хүн болох вэ? Охин бол эхийнхээ барил, санаа бодлыг дагана. Хүү бол эцгийнхээ зан байдал, санаа бодлыг дагаж өснө. Тэглээ ч байгаа орчноо л түшиж өснө. Тийм хүмүүс чинь яван явсаар хятад л болно гэсэн үг. Хубилай хааны гаргасан тэр зарлиг хоёр зуун жил өнгөрөхөд яавч мөрдөгдөхөө больж үлгэр домгийн шинжтэй болох тийшээ хандана. За тэгээд юу болох вэ? Бодоод үз дээ гэж Гонгор Сэрээнэндоржид хэллээ.
Монголын их хааныг наашаа, Ар газар ирэхэд зөндөө олон монгол хүн хятад газарт үлдсэн байж таарна. Тэр өмнөд нутагт цэргийн алба хашиж байсан, орон нутгийн түшмэд байсан хүмүүс, тэдний гэр бүлийнхэн нь юу болж төгссөн бол? Их л өрөвдөлтөй амьтад үлдээ биз дээ, хөөрхийс?
Мэдээжийн тэднийг хэн ч нааш нь явуулаагүй. Тэднийг “Эзлэн дарлагч байсан монголын үлдэгдэл” гээд хятад хүн болгон үзэн ядаж, хачин ихээр доромжилж байгаа биз. Тэгээд л зарим нь үхэж үрэгдээд, үлдэгсэд нь, үр хүүхэд нь ёстой л “Үнсэнд хаягдсан хачиг” гээч юм болж байгаад хоёр, гурван үе өнгөрөхөөр хятад болж л шингээ биз дээ. Өөр хаашаа зайлах юм бэ?
Тэгвэл өнөөдөр Улаанбаатарт ирж байгаа энэ хятад хүмүүсийн хувь заяа бас л тэр хятадад үлдсэн монголчууд шиг болох байх даа, аав аа?
Үгүй дээ. Эд бол буцаад явах эрхтэй, шинэ цагт бараг л урилга заллагаар ирж байгаа хүмүүс. Энэ бол хятад үзэл санаа, зан суртахуунаа хэзээ ч хаяхгүй, юу ч боллоо гэсэн, хятад хэвээрээ л байна. Эд өөрсдөө монгол болохгүй, харин монголчуудыг хятад болгох гэж махран оролдож магадгүй юм шүү.
За аав аа! Би мэдлээ. Монгол хаад тэртээ XIII-XIY зуундаа, тэндээ ноёлсоор байсан бол монголчууд устаж үгүй болох байсан байх. Харин монгол түмний заяа хийморь нааш нь авчирсан. Тэгэхэд Тогоонтөмөр хаан ялагдсан нь тухайн цагтаа гутамшигтай байсан боловч эцсийн үр дүнд монгол бидэнд туйлын ивээлтэй явдал болсон гэж та хэлж байх шив ээ.
Аа, тэгэлгүй яахав. Тэгэхэд гурав орчим сая тоотой байсан монголчууд дал, наян саяар данслагдаж байсан хятад дунд юу болох вэ? Уут будаанд чимх элс хийсэнтэй адил юм болоод л өнгөрнө шүү дээ. Чи өөр нэг жишээг бодоод үз! Хятад орныг бүхэлд нь эзлээд ноёрхолоо тогтоож 300-гаад жил болсон дөрөв орчим сая хүнтэй Манж үндэстэн одоо хаана байна? Бүр нэг ч хүн олдохгүй шахам болж Хятадад уусаад алга болсон. Би Өвөрмонголын Хөх хотод очиж тэнд хэдэн сар багш хийж байхдаа манж хүн хайж уулзах санаатай байсан. Тэгээд битүүхэн хайж үзэхэд шаазан ваарны худалдаа хийж амьдардаг Жан нэртэй ганцхан манж хүн бий гэж дуулдаж байсан. Ийм л болдог юм даа, үр минь. Яах ч арга байхгүй.
Хүний олон гэдэг чинь үерийн ус шиг л байдаг юм шив.
Тэр олон хүнийг юу эрмэлзэж, яаж байлгах тухай бодлого гэдэг юм бас байна. Чи харж байгаа. Өвөрмонголын хэдэн сая иргэд юу болж байна вэ? Хөх хотод монгол хүн ганц нэг үзэгдэж байна. Хөдөөд нь малжих аймаг гээд монголчууд бөөнөөрөө шүү газрууд бий. Тэд тэгэж хичнээн жил монгол үндсээ хадгалж байх вэ? Одоо Түвдийг хар! Бас л аяга дүүрэн цайнд ганц ширхэг ёотон хийж байгаа адил болж байна. Шинжаан Уйгарын шинжаан хүмүүсийн хувь заяа ч бас тиймэрхүү болж байна. Уусгах бодлого гэдэг иймд хүргэдэг гэж Гонгор өвгөн яриад, хүүгээ харж толгой дохин суулаа.
Аав аа! Хятадад бага үндэстнийг уусгаж үгүй болгодог тусгай арга байгаа даа. Манайд ирж байгаа энэ хүмүүс тэр аргандаа сүрхий суралцсан яваа биз. Би тэгэж бодож байна гэж Сэрээнэндорж хэлэв. Гонгор сулхан инээж:
Хятадад жижиг улс үндэстэн, бага буурай улс орныг өөртөө шингээж авдаг машид туршигдсан, сонгодог арга байлгүй яахав. Бүр дадаж зуршсан тийм арга гарцаагүй байгаа. Харин тэр тухай би чамд одоо ярихгүй гэж Гонгорыг хэлэхэд хүү нь бодлогоширон хэсэг зуур дуугүй сууснаа:
Одоо ирж байгаа энэ олон хятад хүмүүс тэр аргаа манайд гарган хэрэглэх гэж оролдох байх даа гэж хэлээд инээв.
Сэрээнэндорж оо! Чи энэ сая ирж байгаа хүмүүсийг хятадын тийм арга хэрэглэнэ. Эд бол Монголд сайн санахгүй байна. Элдэв ажих, далдын туршуул хийнэ байх. Эднээс өөдтөй зүйл гарахгүй гэх мэтчилэнгийн юм битгий сана. Эд бол манайд туслах гэж яваа сайн санаат хүмүүс гэж чи ойлгож мэд. Одоо чинь урьдын хөнөөлт цагаас огт өөр цаг. Одоо хятадууд далдын хорон муу санаагаар бидэнд хандахаа байсан үе шүү гэж Гонгор сургамжлан хэллээ.
Гэрт нам гүм болж эцэг, хүү, эх гурав тус тусдаа хичээл номынхоо ажилд оров. Сургуульдаа явсан хоёр бага хүүхэд нь ч ирэх цаг болжээ.
No comments:
Post a Comment