Ж.Пvрэв. Хvн чулууны мøрøøр

(үргэлжлэл 4-р)

Хоёрдугаар бүлэг

Түүхийн сургамж мөхлөөс зайлуулдаг

“Ховдог хүний санаа ханахгүй Хорт хүний сэтгэл буцахгүй”
/Монгол цэцэн үг/

Удам дамжсан улигт санаа

1950-иад оны дундуур Монгол нутагт ажилчид явуулсан, тэр нутгийн хүн олны хүсэлтээр “Бүтээн байгуулалтын хэрэгт нь туслах болно” гэсэн үг дуулиантан, Бээжин хотын хавь орчинд тэр нь нэлээд газар авч байлаа. Тэр явдал Ван Шисангийнд салхи мэт хийсэн орж ирж, Ван овогтын хүүд тохогдон иржээ. Эцэг луухаан энэ хэрэгт дурлан Хянганы цэргийн тойрогт алба хашиж байсан хүүгээ тэр албанаасаа халагдаад, Ар газарт явах үүрэг хүлээж ирсэнд магнай тэнийм баярлаж билээ.
Тэр Ван овогт эр Бээжинд ирж гэртээ ганцхан хоног байгаад “Тусгай сургууль хийнэ” гээд жижигхэн үүргэвч маягийн уут мөрөн дээрээ хаяад алга болов. Хорь гаруй жилийн өмнө Монголын Их хүрээ буюу шинэ нэрээрээ Улаанбаатарт сууж байгаад аргагүй шахалтанд автан буцаж харьсан Ван овогт хүүгээ уут үүрэн яваад өгөхөд нь бухимдан:
Яасан их олон хоног сургууль хийдэг байна вэ. Дандаа сургууль гээд л алга болно. Бичгийн сургууль гээд л арваад жил явсан. Цэргийн сургууль гээд л таван жил алга болсон. Одоо нас нь гуч гарсан хойноо бас Ар газар очоод хийх ажлын тухай сургууль гээд явлаа. Энэ нас нь ахиж яваа амьтан хичнээн сургууль хийлээ ч гэсэн юу сурах юм бэ? Би харин Монгол газарт хорь гаруй жил сууж, их пүүсний данжаадад зарагдаж байсны хувьд хүүдээ тэр очих газрынх нь тухай юм ярьж хэлбэл тэдний байдалд нь тохирох биз ээ. Монголд очно гэдэг малын тарган мах, арьс ширэн дээр очиж байгаа сайхан хэрэг. Гэвч хүү маань тэнд очоод улаан шушужуйхоогийн (социализм) номлол, номтны хий салхиар цээжээ дүүргээд эргэж ирэх биз дээ. Шал дэмий юм гэж өөрийн авааль авгай муруй хөлтэй, солгон гэзэгт чавганцдаа хэлж үглэнэ. Түүний хэлж байгаа үгний нарийн учрыг тэр эмгэн юугаа мэдэх билээ.
Ван Шисан Да хүрээнд Хишигтийн пүүсэнд бичээч болж ажиллахаар XY жарны цагаан бичин жил ирж, шавар байшинд суугаад 26 настай байхдаа эндээс нэг монгол бүсгүй авч гэр бүл болон сууж хамт байсаар найман жилийн дотор дөрвөн хүүхдийн эцэг болсон аж. Тэрээр урьд нь Бээжин хотын нэг дүүрэгт (Зүүн их хаалганы чанд) байхдаа дөнгөж 20 настайдаа айлынхаа хэрмэн хашаанд суудаг нэг бүсгүйтэй гэр бүл болж гурван жил хамт байхдаа нэг хүүхдийн эцэг болоод, бас залуу эхнэрээ давхар биетэй үлдээгээд “Ар газраас малын арьс, ноос, янчаан олж ирнэ. Тэр баян газар гар хоосон очоод хүмүүс илжиг дааж цөхсөн ачаатай ирж байгаа. Би тэднээс дутахгүй олзтой ирнэ” гээд явсан. Тэгэхэд эхийнхээ гэдсэнд бойжиж байсан хүүхэд нь одоо Ар газар явах шийдвэр аваад явж байгаа нь энэ ажээ.
Ийм паянтай Бээжин айлын эзэн нь Ван Шисан луухаан мөн. Тэрээр Хишигтийн их пүүсийнхэнтэй олон жил хамт ажилласан учир санаа нэгтэй, хоорондоо тун дотны түншүүд болсон билээ. Тэр пүүсэнд байсан нэг санаатан хэдэн луухаан одоо үе үе цугларч нийлэн пүүсний зоогийн газар тавлан сууж өтгөн хар цай, шарсан нугасны мах, янз бүрийн амттай ногоо сэлтийг өмнөө тавиулж, шанцай араандаа зажлан, миглүү архи хуруувчин хундагаар амсаж ярвайн тамшаалаад, сахал салмайгаа шимэн таамлаж байхдаа Ар газрын тухай, тэнд байхдаа үзэж, эдэлж үзсэн зүйлээ дэлгэн ярих дуртай байдаг. Ингэж дотор талаасаа биеэ нэлээд халаад ирэхээрээ сэтгэлдээ хадгалсан нууцаа алддаг аж.
Ай, Да хүрээнд бид чамламгүй байдалтай байсан шүү. Авах арьс шир, ноос ноолуур, үс хялгас элбэг байсан. Бид Ар газрын мал малладаг хөдсөн дээлтэй хүмүүсээс тэдний гар дээр байгаа түүхий эд юмыг нь байдаг тэнхээгээрээ голж, “Үхэрнүүд та нар энэ хогоо эндээс зайлуул” гэж загнаж байгаад тэр юмыг нь тун хямдхан авна. Тэд номхон амьтад, бидэнд бууж өгөөд, гартаа барьсан хамаг юмаа аваач гэж тонголзон гуйдаг сан.
Ай, хэлээд яахав. Түүнийг одоо эргээд бодоход зүүдэлж байгаа ч юм шиг гайхалтай зүйл санаанд орж ирдэг. Тэнд ч бид бүгдийг “Их данжаад” болгож орхиод байдаг сан. Тийм тэнэг монголчуудыг бид өмнөө бөхөлзүүлж байв даа. Монгол эмсүүд ичимхий царай гаргадаг боловч өвөрт амархан орж ирнэ. Тэд амттай байсан. Одоо дахиад тийм сул олз, ноёлох байдал бидэнд яавч олдохгүй болсон байх аа. Яаж ч оролдоод санааны гарз болсон биз гэсэн яриа болж, зарим нь гуулин гаансныхаа соруул талаар хүзүүгээ үрчиж, уртаар санаа алдана.
Тэд харамсалын сэтгэлээ тайлж, биеийн чилээ гаргах гээд миглүү нэмж балгана. Зарим мөнгө зэгсэнтэй нь ааглуу байдлаар дуугаа өндөрлөн хоол зөөгчийг дуудаж ирүүлээд, омгорхог байдлаар хуруугаа чичин зааж:
Тэр вандан дээр өрөөстэй байгаа “галзуу хар” архинаас аваад ир! Энэ миглүү чинь сулхан байна хэмээн омог зарах янз үзүүлнэ.
Ай. Зарц аа! Би миглүү биш, “ужа пи” архи уумаар байна гэж зарим нь хэлж хундагатайгаа солиулна. Ингэж Монгол газар сууж баяжсан хэдэн хужаа аагаа багтааж ядсан юм ярьж суухдаа өөр бусад эсэн бусын юм өгүүлэх нь хачирхалтай.
Ай, бид Ар газрыг одоо эргүүлэн тогтоож авч болно шүү. “Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэж монголчууд хэнэггүй царай гарган хэлдэг юм билээ. Би тэр үгийг нь олон сонссон. Үнэн үг байж мэднэ. Тэгвэл бид Ар газрыг эргүүлэн тогтоож авч болох юм биш үү?
Аа, мэдэхгүй болоод байна шүү. Ер нь хоног өнгөрөх тутам л Ар газраас холдож, тэднийг Хятадад огт хамаагүй болох талын янз бүрийн явдал болж өнгөрөөд байна. Миний бодоход Хятадын эрх барих нөлөө бүхий хүмүүс дээр цагийн Өмнөд Сүн улсын хаад, зарим ноёд Монголын их хаан Хубилайд сөгдөн мөргөж байсантай ижил ааш зан гарган (XIII зууны дунд болж байсан явдлыг өгүүлж байгаа бололтой) тэдний өмнө духаараа газар хатган мөргөхтэй адил юм хийгээд байх шиг болсон байна.
Чухам аа, чухам. Манай гоминданы засгийн газар гэх үү, Их ерөнхийлөгч Чан хайши л Ар монголыг Монгол Улс хэмээн зөвшөөрөн хүлээж, түүнтэй 1946 оны 2-р сарын 13-ны өдөр төрийн харилцаа (дипломат) тогтоосон нь манай улсын гол алдаа болсон шүү дээ. Тэр бол Хятадын түүхэнд давтагдан гарч болзошгүй муухай алдаа болсон. Одоо тэр ерөнхийлөгчийг зуу дахин цавчин цаазалбал зохио гэж бас нэг луухаан хэлээд, сэтгэл нь бачуурсан байдлаар гаансаараа ширээ цохин үнсийг нь унагааж, дахин хэншүү хярвас адил үнэртэй тамхиа нэрэн, бүр сэтгэлээ барьж дийлэхгүй байгаа янзаар хундагатай архиа хөнтөрч балгаад, аман дотроо “үхээрийн чоно идэг” гэж хэнийг харааж байгаа нь мэдэгдэхгүй үглэн сууна. Энэ бол цөхрөнгөө барсан хүний уйтгар гунигаа тайлах гэсэн оролдлого болох нь лавтай.
Тийм ээ! Хятадууд 1946 онд алдсан биш, харин 1936 онд алдсан, алдахдаа бүр алд дэлмээр. Тэр нь Хятадын өөрийн нь хувь тавилангийн хэргээс шалтгаалаа биз. Үүнийг жаахан хойно Уншигч танд тайлбарлан айлтгая.
Хишигтийн пүүсний хуучин “кадрууд” ингэж их баян хөрөнгөн дээр сэтгэлийн зугааг гарган, нас залуудаа Ар газар яаж туйлан байснаа нэхэн санаж “алдаагаа” дүгнэн бодож суугаа нь тэдэндээ зугаа болдог байжээ. Энэ нь ганц Хишигтийн пүүснийхэнд биш, XX зууны эхэн үед Монголын нутагт халх дөрвөн аймгийн төвүүд, Их хүрээ, Ховд, Улиастай, Хиагт зэрэг суурин газруудад төвлөрөн сууж, томоохон хүрээ хийд, бусад хүн олноор төвлөрсөн газар бүрийд салбараа байгуулан тэгш бус, хожоотой наймаа явуулж байсан Да Шин-ху, Тянь И-дэ, Нань-дэ зэрэг их пүүснүүдийн Бээжин төвд шунахайрлын мөрөөдлөө сэргээх гэсэн санаархлын харанга нь болж, түүнийхээ төлөө болох, болохгүй хэргийг гүйцээнэ гэж амандаа багтахгүй үг үглэж байгаа хэрэг билээ. Ийм “харанга” Бээжинд олон жил чих дүлийрэм дүнгэнэж байгаагийн нэг нь энэ гэлтэй. Тэр харангын дуу удаан үргэлжилсэн байна.
Ван Шисан хүүгээ сургууль хийсэн хэсэг хугацаанд тэсэж ядан хүлээж байгаад түүнийг одоо гурав хоноод Улаанбаатарыг зорин галт тэргэнд сууна гэж хэлж ирэхэд нь нүдээ том болгон нүүр өөд нь ширтэн хараад, босож хар бошинз, жижиг тоорцог өмсөөд зургаадай модон таяг барин:
Хоёулаа одоо нэг юманд яваад ирье. Чи сайн цай уу гэж хэлснээ эмгэнээрээ хоёр мантуу, жижиг шилэн саванд ус хийлгэн авч уутанд хийлгээд, чийг ханхалсан шавар байшингаасаа гарч, хүн тэргэнд хоёулаа суугаад, “Хойшоо хол явна. Чи мөнгө авна шүү” хэмээн хөлсний тэрэг баригч хүнд хэлээд, Бээжингээс гарч умрыг зорин давхилаа. Хэдэн мөнгө олох гэж яваа хөгшин хужаа чирсэн тэргээ торолзуулан, дугуйныхаа дөрөөг байдаг хүчээрээ гишгэн давхихад ард нь даавуун бүхээгт суусан Ван овогт таягаараа тэрэг дүүрэгчийг хатган, баруун, зүүн, эгцээрээ яв, хурдан хурдан гэж зандруу байдлаар хэлээд, яван явсаар Их цагаан хэрмийн дэргэд очлоо.
Тэд Хан уулын торгон ирмэг дээгүүр алсын алсад үргэлжлэн явсан өндөр хэрмийн нэг гарцны шатаар дээш авиран явсаар, уг хэрмийн хоёр тэрэг зөрөх зайтай тавцан дээр гарч чулуун сандал дээр тавлан суув. Энэ нь тэдний сэтгэлд сонин санагдаж байгаа нь лавтай. Эцэг хүү хоёр тайван царай гарган авч яваа мантуугаа идэж, ус балган байснаа Ван овогт хүүгээ сая үзэж байгаа юм шиг ширтэн хараад умрыг заан, давхарлан давхарлаж алсын алсад хөхрөн замхрах уулсуудын оройг ширтэн, түүнийг долоовор хуруугаараа зааж:
Ар газар тэр хойшоо байгаа. Чи зүгээ мэднэ. Харин тэнд юу байгааг мэдэхгүй. Сая танай дарга нар тэр умард нутагт чухам юу байгааг хэлж өгөөгүй. Харин тэнд очоод шушужуйхоог яаж байгуулах тухай л их яриа биз. Тийм үү? Чиний Ар газарт чинь энэ нүдний гэм болж байдаг өөх тос гээч юм бараг л гутлын уланд товхорон наалддаг шавар шавхай адил байх бий. Тэнд үс ноос гээч юм чинь эндхийн өвс шороо адил элбэг, эмс охид ч бас нүд булаах шидтэйг залуу эр чи очоод мэдэх болно. Ер нь тэр нутгийн хүний юм бүгд нь далд байдаг. Харахад навсайж салбайсан эмс нь өвөрт ороод ирэхээрээ галласан пийшин адил дулаан, ноос үсээ хямдханаар ч хамаагүй худалдан аваач гэж гуйж байгаа хөдсөн дээлтэнгүүдийг харахад ноомой номхон мэт байвч зангаа хувиргаад, ташуураа барин мориндоо мордохоороо галзуу бар мэт дошгирно. Тэд хилэгнэвэл толгойны ясыг зад цохиж байж салдаг зантай. Тэднийг уурлуулж болдоггүй юм шүү гэж Ван овогт хүүдээ ярьж, алсад хөхрөн харагдах хойт зүгийн олон давхар уулсаас нүд салгахгүй байлаа.
Ван овогт хүү эцгийн үгийг чагнан, өөр зүйлд анхаарлаа хандуулах завгүй байснаа, шүлсээ залгин амаа ангайж:
Аав аа! Та намайг тэр Ар газар очоод яаж, юу хийж бай гэх гээд байна вэ? Би чинь өөрөө энэ тэрийг санаархан оролдох эрхгүй, дарга нарынхаа захиргаанд л гэлдэрч явах болно шүү дээ гэв.
Аа, чи зөв зүйлийг бодож байна. Гэхдээ их учир бий. За чи одоо хүж асааж тэнгэрт даатгал хийгээд дараа нь хэлэх миний үгийг сонс гэж Ван Шисан яриад, уутан дотроосоо оготор хүрэн хүж гарган шүдэнз хавирлаа.
Анхилам үнэр орчинд нь ханхалж эхлэхэд эцэг нь хүү Ван овогтод хандаж:
За чи одоо умард зүг харж сүсэглэн “Намайг хайрлан энхрийлж болгоо. Надад хэтийн их зол заяаж хайрла” гэж энэ үгийг гурвантаа хэлээд бөхийн ёс хийж мөргө. Тэгээд дараа нь миний хэлэх үгийг сонс. За юу гэлээ. Хүү эцгийн зааж байгаа зүйлийг ёсчлон дагаж гүйцэтгэсэн байна.
За бөөрөнхий толгойт үр минь сонс. Чи Ар газраас наашаа энэ Хятад орондоо ирэх гэж битгий яараарай. Чамд энэ Бээжинд сэтгэл тавиад байх юм байхгүй. Би удахгүй нүд анина. Ээж гэдэг салга эм юун л удаан Бээжингийн шороог манаргаж явав гэж дээ. Тэгэхээр чи Монгол газар очоод тэндээ л суурьшихыг хичээж үзээрэй. Эндээс явж байгаа хүмүүс бараг бүгд л тийм санаатай байгаа байх. Тэгэх ёстой. Ар газрын тэр их баян, тансаг нутгийг танхай бүдүүлэг монголчууд биш, тэнгэр угсаат хятад хүн эзэгнэж байх ёстой. Энэ санааг та нарын үеийн хятад хүмүүс биелүүлэх үүрэг хүлээж байгаа. Энэ аугаа их бодлогыг одоо байгаа засгийн газар биелүүлж чадахгүй. Биелүүлэх гэж хүч тавих замаа өөрсдөө хаасан. Тэгэхээр та нарын зорьж зүтгэх тэр аугаа их хэрэг бол засгийн газарт хамаагүй шүү. Үүнийг засгийн газар биш, огт өөр манай байгууллага, түүний бодол санааг бишрэн дагагч хүмүүс тэнгэрийн аварлаар хийнэ. Энэ хүмүүс бол их олуулаа, бас мөнгөтэй, ухаан бодолтой, дэмжигч хөндлөнгийн хүч ч түүнд их байгаа. Ойлгож байна уу гэж өвгөн хүндээр амьсгалан бодлогоширч, наагуур нь явж байгаа хүмүүсийн зай завсрыг харан, удаан үглэж ярилаа.
Ван овогт хүү эцгийн энэ яриаг чагнан суусаар уйтгарлаж эхлэв. Хүүгийн тэр байдлыг эцэг нь ажиж мэдээд, ярианыхаа хөгийг өөрчлөн:
Миний чамд хэлж байгаа энэ зүйл тун их далд нууц байх ёстой. Мэдэв үү? Хятад хүн нуух гэсэн зүйлээ үхэн үхтлээ нууж чаддаг. Үхсэн хойноо ч нууцладаг. Чи мэдэж байна уу? Хятадууд дэлхийд хосгүй нарийн гоё шаазан эдлэл хийж чадаж байсан. Одоо түүнийгээ хийж чадахаа байсан. Хятад хүн өөр хаана ч байхгүй ноосон торго-мөгөөдэйг хийдэг байсан. Одоо хэн ч амьтны ноосоор мөгөөдэйг хийж чадахаа байсан. Тэр торгыг хүр хорхойн шүлсээр биш, амьтны маш нарийн утсаар хийдэг байсан. Тэр бүхнийг хийдэг нууцыг бид олохоо байсан. Яагаад гэвэл, хятад хүн нууцаа өөрийн үр хүүхдэд ч хэлж өгөөгүй, маш чанд хадгалж байгаад өөртэйгээ хамт дуусгаж ирсэн. Энэ бол манай хүмүүсийн аугаа их чанар. Ийм лут чанарыг бие сэтгэлдээ шингээсэн хүмүүс хятадаас өөр хаана ч байхгүй. Тийм лут тэсвэр зөвхөн хятад хүмүүст л байгаа... Чи бас олж мэдэж чадахгүй дээ. Ар газрын Да хүрээнд сууж байсан хятад хүмүүс олсон мөнгөө өөртэйгээ хамт алга болгохоор газар олж нуудаг байсан. Тэдний дэргэд хамт байсан би дэргэдэх хүнийхээ юмаа нуусан газрыг нь олж мэдэж чаддаггүй байсан. Чи ингэж л өөрийн далд ажил миний хэлж байгаа зүйлийг нуух ёстой шүү. Удам угсаагаа бодож ... тэр ажлыг хийх хэрэгтэй болж дээ чи! Үүнээс ухарч болохгүй.
Аав аа! Би Ар монголд очоод таны хэлж байгаа тэр нууц зүйлийг яаж хийх юм бэ? Надад туслах хүн тэнд олон байгаа биз дээ гэж хүү нь асуулаа.
Тийм ээ, хүү минь. Тэр нутгийг хятад хүн эзэгнэх ёстой гээд тэр хэргийн төлөөнөө явж байгаа нь их олон бий. Гэвч чи тэднийг олж нөхөрлөж чадахгүй, нөхөрлөх байтугай олж танилцаж ч чадахгүй. Яагаад гэвэл тэр ажил хүний нүдэн дээр ил хийдэг хэрэг биш, далд, бүр далдын далд явуулдаг үйл. Чи ойлгож байна уу? Чамайг хүн тэр хэргээр оролдож яваа юу гэх янзын туршилт хийх байдал ажиглагдвал чи огт гэмгүй, ажлын мөр хөөсөн хүний янзаар тэнэг царай гарган гөлийгөөд л байх ёстой шүү. Чиний хэлэх ганц л зөв үг бол “Мэдэхгүй” гэдэг байх ёстой. Ойлгож байгаа биз дээ, чи гэж өвгөн зааварлаж суулаа.
Аав аа! Тэгээд чухам яаж тэр Ар газрыг бид өөрийн эзэмшлийн болгох юм бэ? Энэ чинь ойлгогдохгүй байна.
Аа, чиний толгой бас л мангуу байна даа. Энэ хийгээд байгаа олон сургууль чинь чамайг сэхээрүүлж чадахгүй байна уу? Тэгэж л таарах нь ээ.
Тийм тийм гэж танд би хэлэхэд бас л болохгүй байна. Бид таны энэ яриад байгаа зүйлээс шал өөр юмны сургууль хийдэг шүү дээ. Үүнийг та ойлгож чадахгүй биз дээ. Тийм үү? Ойлгоод ч танд хэрэггүй биз.
Ван Шисан өвгөн орчныг болгоомжлон харж, дуугаа улам нам болгоод:
Ар газрыг өөрийн болгоно гэдэг санаа бол тэнд монгол гэгддэг морьтон хүн байхгүй болж, тэр уудам нутагт дан хятад юм уу, хятад цусны хүн суусан цагт л сая бүрэн гүйцэлдэнэ. Тийм болгохыг бид зорих ёстой юм ... гэж хэлэхэд хүү нь бодлогоширч, Цагаан хэрмийн их ханыг харж гайхшран:
Энэ хэрмийг анхлан тэр монголчуудаас улс орноо хамгаалах гэж барьсан гэдэг. Ийм лут юмыг бүх нийтийн хүчээр барихад хүргүүлсэн тэр монгол гэдэг чинь аймшигтай дайчин хүмүүс байж дээ. Одоо бас тэр их хүч нь далд хуримтлан тийм байгаа биз. Тэд Хятадыг бүхэлд нь сандарган айлгаж, зүгээр суулгахгүй болоод л энэ лут хэрмийг босгоход хүргээ биз гэж хэлбэл, Ван овогт өвгөн толгой сэгсрэн хүүгээ харж:
Чи юмыг дутуу л бодоод байх янзтай. Одоо бид монголчуудыг хэрэм босгож хаах биш, харин тэднийг бүр алга болгох их хүчийг олсон байна гэв.
Тэгэхээр тэр монголчуудыг бид яаж үгүй болгох вэ? Шууд алаад л байх ёстой болж байна уу хэмээн Ван овогт хүү лавлан асуулаа.
Эцэг хүүгээ цочих мэт дав хийн харж, толгой сэгсрэн, дуугаа үлэмж намсгаад:
Ай, чи юу ярина? Бид санаагаа гүйцээхэд их олон арга байна шүү. Чи ер нь Ар газар очоод сайхан монгол хүүхнийг гэргий болгон аваарай. Чиний мөнгө хүрч байвал хэдэн ч хүүхэн авсан болно. Тэгээд олон хүүхдийн аав болж үз. Тэгэхээр чамд юм өөр болж харагдах биз ... гэж ярив.
Хүү эцэг хоёр хэрэмнээс бууж бас нэг хүн тэргэнд суугаад Бээжингийн зүг шооргонон давхилаа. Тэдний гол ярилцах зүйл дууссан бололтой. Ван овогт хүү замын дагууд хотын захад байгаа жижиг тарианы газар, тэнд бужигнаж байгаа зам засдаг олон хүнийг харан бодлогоширч явав. Мэдээжийн хэрэг хүү тэр шороо бужигнуулж байгаа хүмүүстэй хамт зээтүү барин ажиллаж байсан үе нь нэхэгдэн санагдаж эхлэв бололтой. Ван овогт хүү бага балчир насаа ихэд ядран, энд хоол олох гэж зүтгэн өнгөрөөсөн аж. Эцгийгээ Ар монголд очиж олз олж ирнэ гэж явсан хойгуур энэ хүү төрсөн, үүний дээр бас нэг нялх балчир насны эгч сэрүүн байсан. Эднийх хөрөнгө зоорь гэх юмгүй. Ван Шисан Бээжингээс Хишигтийн их пүүсэнд дансны ажил хийж байгаад умард зүг одохдоо эхнэртээ өдөрт 50 мөнгөний хэмжээтэй юм зарж амь зууж байхаар бодсон, нэг жилийн хоолны янчаан үлдээгээд явсан. Анхны нэг жилийг гэр бүлийнхэн нь тэр үлдээсэн мөнгөөр нь ногоо, загас, жаахан шар юм уу, хөц будаа авч идэж өнгөрөөж байсан. Жилийн дараа болоход эр нөхөр чинь Ар газраас үүнийг та нарт өгч бай гэсэн гээд хоногийн 25 мөнгөний юм бодож хааяахан эхнэрийн нь алган дээр тавьдаг болсон ажээ. Жаахан хүү эдний гэрт төрж гарсан. Гэтэл үүний эгч, энэ айлын том охин нь дөрвөн нас хүрээд халуун ханиадаар алга болсон байна.
Ван овогт хүний эхнэр ийм зовлон эдэлж явсаар хүүгээ арай ядан таван нас хүрэхтэй нь зэрэг нэг чинээлэг айлын ногооны газар очуулан газар засаж цэвэрлэх, горхи усны шуудуу засах, намар цагт ногоо зөөж явган тэргэнд ачих ажил хийдэг болсон. Тэр нь нэг танил луухааны бие жуучиллаар олдсон ажил нь байв. Хүү хөл нүцгэн, гэдсээ нар салхинаас хамгаалсан муу даавуун халхавчтай ажилд гүйнэ. Том ургасан сагсгар байцааг ч өргөж даалгүй, түүндээ дарагдан газар шургачин унаж байсан удаа нэг биш байжээ. Бас эх нь нэг пүүсэнд орж цэвэрлэгч хийе гэхэд тэр газар нь “Эм хүн чадал муутай” гээд авахгүй зовоосон удаа ч бий аж. Ийм янзаар аж төрж байсан хүү нь өдгөө эр цэрэг болоод, улмаар алс холын газарт улсын нэрээр зарагдан явах гэж байгаа нь нэг ёсондоо бахархалтай санагдаж байжээ.
Ван овогт хүн Монголын Да хүрээний газарт их пүүсний бичиж туслах данжаад гэдэг ажил хийж 10 гаруй жил болоод Бээжинд эргэж ирэхдээ бүрэн аятайхан хувцастай, 10 шахуу тампуу хатаасан цагаан мөөгтэй, нэлээд хэдэн шуудай тэмээ, ямааны үс ноолууртай, элдсэн хонины нэхий, хурга ишигний сайхан арьс бас нэлээдийг эмхлүүлэн пүүснээсээ хөлсөндөө хямдхан үнийн тооцоогоор авч, монгол жинчидээр түүнийгээ тээлгэн явсаар Бээжинд ирж, улмаар хөлсний тэргэнд ачаагаа ачуулан гэртээ буулгуулсан байна. Хүү нь байтугай эхнэр нь нөхрөө танихгүй анхлан сандарч уулзсан боловч учир явдлаа тоочин мэдэлцээд:
Чи монгол эхнэрээ яасан бэ? Дагуулж ирсэн үү гэж хятад эхнэр нь мэндийн зөрөө хийлгүй Ван овогтоос асууж учирсан аж.
Аа, би хоног өнгөрөөж байсан тэр сэгсгэр новшийг тэнд нь хаялгүй яахав гэж Ван овогт хариуд нь хэлсэн аж.
Ингээд хэд хоноход эднийх ихээ сэхээрэн өндийж, суудаг байшингаа томсгон, бүгд солих хувцастай болж амжаад, хятад тариачны шилдэг хоол-цуйван хайрч идэхтэй болов. Ван овогт ч Бээжинд Хишигтийн пүүсэндээ итгэгдэн дадаж дассан дансныхаа ажлыг хийсэн байна. Энэ хүнд бусдад үнэлэгдэх нэг эрдэм байгаа нь арванхоёр эгнээ эрхитэй сампин цохиж данс бодохдоо нэлээд зэгсэнд тооцогддог байна. Түүний энэ баруун гарын таван хурууны ажиллагаа нь гэр бүлийг бүрэн тэжээхэд хүрэлцэх зэвсэг нь болжээ. Ийм хүн Бээжинд төрсөн ганц цэвэр хятад хүүгээ Монгол газарт зараалын ажилд томилогдон мордуулах болсон нь сонин байв.