Архангай аймгийн Хашаат сумын нутаг Хөшөө Цайдам хэмээх газарт буй Билгэ хааны онгон танхилгыг малтах явцад эрдэнийн чулуун шигтгээтэй алтан титэм, мөнгөн буга болон их хэмжээний алт мөнгөн эдлэл олджээ.Монгол-Туркийн Засгийн газар хоорондын гэрээ хэлэлцээрийн дагуу түрэгийн үеийн хөшөө дурсгалыг судлах, хадгалах, хамгаалах зорилгоор Билгэ хааны онгон, тахилын дурсгалыг хөндсөнийг олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр цацсан ч олдворын талаар археологичид ам ангайлгүй удсан юм. Дээрх мэдээллийг өгсөн МУИС-ийн Түрэг судлалын тэнхимийн эрхлэгч Ц.Баттулга үүнийг тайлбарлахдаа "Сүүлийн үед алт, мөнгө олбол тухайн хээрийн шинжилгээний анги их сайн ажилласан гэж үзэх, зарим тохиолдолд хэвлэл мэдээллийнхэн хэтэрхий дөвийлгөн бичсэнээс булш тоногч хүмүүс гарах хандлагатай байна. Алт нь эрт үед ч байсан, одоо ч байгаа металл, харин бидэнд алт эрдэнэс гол биш, эртний түүхээ таньж мэдэх эд хэрэглэгдхүүн хэрэгтэй шүү дээ" гэсэн юм. Нэр бүхий хааны огт хөндөгдөөгүй, дэлхийд алдартай эл дурсгалын малтлагыг удирдсан архилеогич Д.Баяр нарын эрдэмтэд уг олдворын талаар ном бичиж нийтийн хүртээл болгох гэж байгаа юм байна. Мөн бичээс судлалын хэсэгт нь ажилласан Ц.Баттулга уг хөшөөний эх бичээсийг өмнөх эрдэмтдийн судалгааны бүтээлтэй харьцуулж, нөгөө талаар Монгол нутагт байгаа руни бичгийн бусад дурсгалыг нягтлан судалж байгаа аж. Билгэ хааны гэрэлт хөшөөг 735 онд босгожээ. 1889 онд Оросын газарзүйн нийгэмлэгийн Дорнод Сибирийн салбараас Н.М.Ядринцевээр удирдуулсан шинжилгээний анги энэ гайхамшигт дурсгалыг анх үзэж улмаар дэлхий дахинаа мэдээлсэн байна. Эдгээр дурсгалыг олсноор “Руни буюу тайлагдашгүй нууц” хэмээн нэрлэгдэж байсан бичгийг судлах, тайлан унших оролдлого, судалгаа эрчимжсэн гэдэг. Копенхагений их сургуулийн профессор В.Л.Томсон 1893 оны 12-сарын 15-нд Дани улсын эзэн хааны эрдэм шинжилгээний нийгэмлэгт уг бичгийг тайлан унших цагаан толгойг олж тогтоосноо тайлагнаснаар эл бичгийг унших боломж бүрэн нээгджээ. Руни бичгийг уншиж судлахад В.В.Радлов ихээхэн үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Көлтигин, Билгэ хааны хөшөөний бичээсийг Б.Ринчен гуай орос хэлнээс анх орчуулсан байдаг. Харин энэхүү сонгодог дурсгалыг монгол хэлнээ галиглан орчуулах ажлыг манай эрдэмтэд хийж эхэлжээ. Билгэ хааны хөшөө онгоныг Монголчууд эрт цагаас эхлэн хамгаалж ирсэн түүхтэй ажээ. Жуулчдын тэмдэглэлээс үзвэл Хархорин хотыг анх байгуулж байсан тэр цагт ч эдгээр хөшөөг мэддэг, хамгаалуулж байсан байсан мэдээ бий. Их зохиолч Д.Нацагдорж Судар бичгийн хүрээлэнд ажиллаж байхдаа энэ хөшөөг хамгаалах санал оруулан, сахиул гаргуулж цалинжуулан ажиллуулж байсан тухай баримт архивт хадгалагдан үлджээ. Хожим нь уг хөшөөг дэлхийн соёлын өвд бүртгэн, ЮНЕСКО-гийн хамгаалалтад авсан байна.Б.Занданхүү
No comments:
Post a Comment