Хятадын умард хэсгийн єргєн уудам нутаг дэвсгэр дээр зvvнш баруунш чиглэлээр байршиж байгаа Цагаан хэрэм бол Хятадын эртний цэргийн сэргийлэлт хамгаалалтын хамгийн агуу их барилга болох бєгєєд хvн тєрөлхтний тvvхэн дэх нэгэн их гайхамшиг байгаа юм. Дvvлэн нисч байгаа аварга Луу мэт муралзан харагдах Цагаан хэрэм нь хээр талыг туулан, элсэн цєлийг гатлаж, хатан голтой эн зэрэгцэн, єндєр уулын нуруу дамжин хязгааргvй сунан vргэлжилж, зvvн vзvvр нь Бєхай тэнгист тулж, баруун vзvvр нь мянган бээрийн говь цєлд ордог юм. Энэхvv агуу их барилгыг Чvнь цюгийн vеээс анх байгуулж эхлэснийг Цинь, Хань, Ляо, Цзинь, Юань, Мин зэрэг улс гvрний олон vе дамжин нэмж байгуулсаар хоёр мянга шахам жилийн хугцаанд зургаан мянга гаруй километр болгон уртгасан байлаа. Саран дээр анх гарсан Америкын нисэгч сансрын уудмаас дэлхийн бємбєрцєг руу хараад, дэлхийн бємбєрцгийн хvн тєрөлхтний бvтээл дотроос Хятадын Цагаан хэрэм хамгийн тодорхой харагдаж байсныг мэдээлж байсан билээ. Ертєнцєд хосгvй энэхvv ауга их барилгыг хvмvvс дэлхийн гайхамшгуудын сор нь хэмээн vнэлж байдаг юм.Цагаан хэрэм нь Хятадын хоёр мянган жилийн тvvхийг харуулж байгаа юм. Одоо Цагаан хэрэм нь Хятадын vндэстэнvvдийн бэлэг тэмдэг болж байна. Эрт дээр үе болон одоо үе гэсэнгvй, Бээжинд ирсэн хvн болгон Цагаан хэрэм очиж танилцан зугаалдаг билээ. Хятадын удирдагч Мао зэ дvнгийн “Цагаан хэрэм дээр эс гарваас баатар бус болой” хэмээсэн шvлгийн vг нь дотоод гадаадынхны нийтийн сэтгэлийн дуун болсон байна. Цагаан хэрэмийн vvсэл гарлыг хоёр мянга таван зуу гаруй жилийн ємнєх Чvнь цюгийн vеийн байлдаант улсын vеээс эхэлж ярих хэрэгтэй байдаг. Тэр vеийн бишгvй олон Чжєv хєv хэмээх улс гаднын тvрэмгийллээс сэргийлэхийн тєлєє нутаг усныхаа захаар халхавч хэрэм байгуулж байжээ.Энэ нь Хятадын хамгийн эртний цагаан хэрэм болох ажээ. Тvvхэн тэмдэглэлээс vзэхэд,Цагаан хэрэм нь аль эрт Чv улст бий болсон байлаа. Манай тооллын ємнєх хоёр зуун хорин нэгэн онд Цинь улсын хаан Цинь ши хуан ди Хятад орныг нэгтгэсэний дараа, умард нутгийн уулын Цинь, Чжао, Янь гурван орны уулын байсан халхавч хэрэмийг холбон бэхэлж цаашид нэмж байгуулаад, баруун талыг нь Линь тао буюу єнєєгийн Гань сv мужийн Минь сяньд хvргэж,зvvн vзvvрийг нь Ляо дvн хvртэл сунгаж байгуулаад, түүнийг таван мянга гаруй километр урт болгосноор тvмэн газрын урт цагаанхэрэм хэмээн алдар нэр мандсан билээ. Хань улсын vед, умардын нvvдэлчин vндэстэнvvдийн ємнєшєє тvрэн орж, тариалах нутгийг тvйвээхээс сэргийлэхийн тєлєє Цагаан хэрэмийг улам бýхлэн єргєтгєж уртасган байгуулсан бєгєєд халхавч, цайз, тагт, дохионы галын тавцан зэргийн цэргийн хамгаалалтын тєхєєрємжvvд цогцлон байгуулжээ. Энэхvv Хань чан чэн буюу Хань улсын vеийн Цагаан хэрэм нь зvvншээ Ляо дvн, барууншаа Янь зэ буюу єнєєгийн Шиньжянгийн баруун нутгийнЛоб нуурт хvрч,бvх урт нь арван мянган километраас давсан байлаа. Дэлхийд нэртэй торгоны замын тал хувь гаруй нь энэ цагаан хэрмийн баруун хэсэг дагуу оршдог юм. Хятадын тєр гvрнvvдийн дотор Хань улс бол хамгийн урт цаг хугцаа зарцуулж энэ цагаан хэрэмийг сэлбэн засаж өргөтгөн байгуулсан улс билээ.
Мин улсын vе болоход Цагаан хэрмийн умард талаархь нутгийг Монголчууд байнга халдан довтолж байсан ба зvvн хойт талд нь зєрчид аймаг хvрхэгжин мандаж байсан болохоор Цагаан хэрмийг засаж сэлбэх ажил ерєєс тасалдаагvй явагдаж байсан ажээ. Зєвхєн Мин улсын анхны хаан Чжv юань чжан улсын цолоо тогтоосны анхны он буюу мянга гурван зуун жаран найман оноос Хvн вэйгийн арван гуравдугаар он буюу мянга таван зуун онуудад гэхэд л Цагаан хэрмийг их цар хэмжээтэйгээр хорь удаа сэлбэн засаж байгуулсан байв. Хятадын эртний батлан хамгаалалтын чухал арга барил болж байсны хувьд Цагаан хэрэм нь умàрд Вэй, умàрд Ци, зvvн Вэй, умàрд Чжєv, Сvй, Ляо, Цзинь, Мин зэрэг vй олон тvvхэн vе шатны байгуулалтыг єнгєрvvлсэн юм. Ялангуяа Мин улсын vед хоёр зуу гаруй жилийн хугацаа зарцуулан шинэтгэн засаж их цар хэмжээтэй байгуулалт хийсэн учраас Цагаан хэрэм нь барууншаа Гань сv мужийн Цзя юй гуань боомт хvрч, зvvншээ Ляо нингийн Я лv Жян мєрний хєвєєнд тулж, бvх урт нь зургаан мянга долоон зуун дєчин километр болсон байна. Єнєєгийн хvмvvсийн Цагаан хэрэм гэжнэрлэж байгаа нь ерєнхийдээ Мин улсын vед засаж байгуулсан Цагаан хэрэм болох юм. Тvvхэн тэмдэглэлээс vзэхэд, байлдаант улсаас хойш хорь гаруй Чжєv Хєv улс болон феодалын хаант тєрийн үед Цагаан хэрмийг байгуулж эхлэсэн бөгөөд бас цаашид уртган байгуулсан байжээ. Yvний дотор Цинь, Хань, Мин гурван тєрийн үед байгуулсан хэрэм нь тус бvр таван мянган километраас тавсан байлаа. Олон тєр гvрний үед байгуулагдсан Цагаан хэрмүүдийг залгах юм бол түүний нийт урт нь тавин мянга гаруй километрт хүрэх ажээ.Єнєє Бээжин хот болон Хэ бэй мужийн нутагт бий нь эртний Цагаан хэрмийн охь сор болсон хэсгvvд юм. Жишээ нь Хуай рєv сяний нутагт байрладаг Цзюнь дv шань уулан дээрэх Мv тянь юй цагаан хэрмийг мянга дєрвєн зуу гаруй жилийн ємнєєс байгуулж эхлэсэн бєгєєд єнєє хvртэл хадгалагдаж бий нь Мин улсын vеийн тоосго чулуун бvтэцтэй хэсэг нь болно. Эдгээр хэрэм нь уул хайрхны ургац байдлыг даган баригдсан болохоор мушгиран тахирласан онцлогтой байдаг билээ. Хэрэм дээрхи цамхагуудын олонхи нь адил бус бvтэц бvхий хоёр давхарлагтай хєндий асар юм. Эдгээрийн дотроос хоёр уулын хавчил жалгын уулзар газар тахь шорой чулуугаар чигжигдсэн хоёр давхар цамхаг болон нэг хєндий цамхаг нийлж бvтсэн Жэн гvань тай цамхаг бол Цагаан хэрмийн бусад хэсэгт тун цєєн байдаг ховорхон vзэмж юм. Сы ма тайгийн цагаан хэрэм нь Ми юнь сяний зvvн хойт этгээдэд оршдог бєгєєд тvvнийг Мин улсын Хvн vгийн эхний оноос (1368 он) эхлэж байгуулсныг хожим нь Цзи Жэн гэдэг газрын Ци цзи гvан хэмээх Цзvн бин буву цэргийн Ерєнхий захирагч ноён болон Тань лvнь хэмээх Амбан захирагч ноён цаашид бэхлэн зассанаар “Хяадын Цагаан хэрмийн содон барилга” хэмээн нийтэд алдаршсан билээ. Энэхvv хэсгийн баригдсан газрын байц байдал нь асга хад бартаат уул олонтой болохоор уг хэрэм нь арван есєн километр сунжран vргэлжилж, зургаан зvйлийн хэлбэр бvхий оройтой зуун гучин таван цамхагтай баригдсан бєгєєд хэрмийн тоосгыг ч зургаа долоон зvйлийн аргаар єрсєн байдаг ажээ. Уулны доороос Сы ма тайгийн цагаан хэрмийг харахад, сэхvйн сvндэрлэж хєх тэнгэрээр хєшиглєєд зvvнш баруунш хязгааргүй уртлан сунжирч vvл мананд шуургаад нvдэнд тун vзэсгэлэнтэй тусдаг юм. Уул хадны байц байдлын даган тоосго дэвссэн шатаар дээш єгсвєл, зуун метр єндєртай “Тянь ти” буюу Тэнгэрийн шат хэмээх наян таван градусын налуу газарт хvрдэг байна. Тvvнээс цааш явбал “Тянь цяо” буюу тэнгэрийн гvvр хэмээх хоёрдахь бартаат газар хvрэх бєгєєд тоосгоор баригдсан хоёроос гурван зуун метр урт дан ханатай Сы ма тайгийн цагаан хэрмийг олж харах юм. Уг хэрэм дээр маш том дэгшхэн тавцангаас гадна бас хориглолтод зориулан байгуулсан олон барилга, нумын хэлбэртэй нэгэн гадар хэрэм байдаг. Тvvний газрын байдал тєрхєєс авч vзвэл, хэрэмгvй ч гэсэн тун их бартаатай байдаг учраас тvvнийг хорилолтод зоðиулсан биш, харин Цагаан хэрмийн барилгын урлагийг харуулахын тєлєє зориуд барьж байгуулсан байдалтай юм. Хятадын эртний соёлын бэлэг тэмдэг, Хятадын vндэстэнvvдийн бахархал болсон Цагаан хэрэм нь урт удаан жилийн тvvх болон асар том барилга болсны хувиар дэлхий дахинд алдаршиж, Нэгдсэн Yндэстний Байгуулалгын гэгээрэл боловсрол шинжлэх ухаан соёлын асуудал эрхлэх байгуулалга буву ЮНЕСКО-гын зєвшєєрєлтэйгээр “Дэлхийн євын жагсаалтад” хамрагдсан юм.
No comments:
Post a Comment