ХОЁР ДАХЬ ДААЛГАВАР
Хурандаа Дугаржав, нууцын авдраас гаргасан бичгээ үзэж ширээний хажууд зүгсон бодол нь эгзэгтэй нэг үйл явдалд автсан бололтой байснаа, дуудлагын хонхныхоо товчийг дарав. Удалгүй нарийн бичгийн дарга, дэслэгч орж ирээд номхон зогсов.- Ахмад Дондлгийг ирүүл нэхэд
- Мэдлээ! гээд тэр эргэн гарав.Удалгүй хаалга тог тог гэв.
- Болно гэхэд ахмад Дондог бичгийн хавтсыг барин орж ирээд номхон команд өгсөн юм шиг цэх зогсон нөхөр хурандаа ахмад Дондог ирэв гэхэд,
- Нааш суугаач. Нөхөр ахмад гэж хурандааг тал өгөхөд ахмад дугуй ширээний дээр хавтсаа тавьж хэлтсийн даргын юу гэхийг хүлээв.
- /Од/ гялалзаж явнаа. Би /Од/-ын ирүүлсэн мэдээтэй танилцлаа. /мөнгөн товч/-ны тухай бидний эрлийн чиг бодол яг оножээ. Харин товчийг хадгалж яваа одоогийн эзний хувьд тод биш зүйл нилээд байна. /Од/ хашир хандсан биз. Баатар, Жанчхүү хот дахь японы онцгой яамны салбарт хэлмэрчээр томилогдон очжээ. Японы онцгой яамны Гуяма ч шальдар бальдар амьтан биш. Баатарыг шалгах гээд бараг өсгийг нь гишгэх дөхөж байгаа байлгүй. Бид ч /Мөнгөн товч/-ны үзэл бодол, хэр туйлбар, тогтвортой вэ? Зориг самбаа ямар вэ? гэдгийг анхаарч байх хэрэгтэй юм. Аавыгаа хүү нь өвч дууриасан бол ярих юм алга. Ганцхан тэр тун залуу тэгээд наран эзний сургаал номлолыг багаасаа сонссон болохоор ярвигтай юм. Гэвч эцгийн хийсэн нөлөөг бид өндөр үнэлэн бид итгэхгүй яахав. Энд тун ухаалаг өрсөлдөөн гарч болох юм шүү. Японы онцгой яамныхан Өвөрмонгол хүнд итгэл өгдөггүй. Харин бузар муу хэрэг явдлынхаа гар хурууны үзүүрт ашигладаг. Ёстой л хүнээр уулга хийж өөрсдөө утаа барьдаг, мэхлэх арга ухааныг эзэмшсэн гайхлууд даа гэж хурандаа хэлээд саяхан баригдсан хил зөрчигч юу мэдүүлэв гэв.
- Зараа сүм дэх Японын тагнуулын салбарын дарга Кобаяси түүнийг монголын хилээр .. . . –р отрядын дэргэд очиж цэрэг зэвсэг тагнуулахаар ирүүлжээ. Мэдүүлгэнд онцгой зүйл одоогоор илрээгүй байна гэж ахмадыг хариулахад
- Тэгнэ ээ. Япдоны онцгой яамныхан Өвөрмонголын ардуудаас хаа чтаарсан, хэнийг ч хамаагүй нааш албандан хөөгөөд байдаг болоо шив. Тэдний бодлоор эд нь /гаргуундаа гарагчид/ юм. Харин /гарзтай/ гэснийгээ манай нутгийн арай гүнд нь хөөчих нэг аргаа олж ядаад байгаа юм. Үүний нэг/ Шарга уул/ гэгч нь байж таарна гээд нэг хуудас бичиг хавтаснаас гарган
- /Од/-ын биелүүлэх хоёр дахь онцгой даалгавар. . . Үүнийг цагт нь нэвтрүүл! гээд ахмадад өгөв. Ахмад босож,
- Мэдлээ гүйцэтгэе гээд тасалгаанаас хурдан гарлаа.
АЛСЫН ЗАМД
Чойжил, юмыг яаж мэдэх вэ? Замдаа гаръя гэж шийдэн үүргэндээ бүх юмаа базааж аваад зүүн өмнийг зорин алхав. Арваад киломерт зайтай газар болзоот хүн бас бий. Энэ өглөө /Ээж/-тэй ээлжийн холбоо барьж анхны даалгаврыг биелүүлснээ мэдэгдэж дараачийн даалгавар авах ёстой байв. /Эр хүний жаргал эзгүй хээр/ гэдэг үнэн ч юм уу даа. Энэ аглаг газар тэгээд харанхуй шөнө надад заналхийлэх юм алга. Гэрээс гарсаар ажил бүтэмжтэй. Миний өмнө зам дандаа шулуун байхгүй. /Лам/ тун хашир байна шүү. Арга ч үгүй. /Лам/ энд шавилан суугаад таван жил гаруй болохдоо эх орны тусын тулд их зүйл хийсэн хүн. Онцгой яамныхны хамрын дор байгаа ч гэлээ үнэр авахуулахгүй аргалаад байгаа эр дээ. Холбоо барихдаа тун сайн/бадарчин/ гэдэг. Явганаар өртөө газрыг тун хурдан туулчихдагаараа онцлог. Эх орондоо буцахын хүсэл болж дээ. Сүмийн лам нарын дотор нэг япон лам бий гэсэн. Тэр өөрийгөө түмэд угсаатай гэж нуух санаатай гэнэ. /Лам/ түүнд ойртоод байгаа болохоор бие биеэ эргэлдүүлээд эцэстээ /лам/ давхар цохилтоор хожиж таарна. /Бүргэд/-ийнхэн удмаараа, шударга, шулуун, айхыг мэддэгүй золбоолог хүмүүс юм. /төрсөн газар шорооны төлөө үхсэн ч яахав, нэг л үхэхээс, хоёр үхэхгүй/ гэж лам хээв нэг инээн байх нь цаанаа л эрэлхэг янз ил байна.
Газрын баримжааг харвал долоон километр явчихлаа. Одоо таван километр явах уу, үгүй юу үүр цайна. Орой болтол ууланд бүгэх хэрэг гарна. Энэ бол /ээжтэй/ ярихын тулд ингэх ёстой. Тэгээд шөнөдөө хоёр дахь /угтуул/-ынд очиж тэндээсээ шуудран холын замд орно. Холын замын үйл маань сайн нөхдийн дэмжлэгээр бүтэх юм. Тэд найдвартай хүмүүс би л цаг алдахгүй явдал үйлсээ амжуулж урхинд орчихгүй байх нь чухал. Өнөөдөр 1944 оны тавдугаар сарын арван, Эндэхийн чингэс хааны гэсэн 739 он гэсэн үг. Японынхон Чингэс хаан гэдгээр түрүү барьж их чулуу хөөлгөнө гэж зальтай хандаж байгаа юм. Улаан арми, Гитлерийхэнд хатуу цохилт өгөөд ичээ рүү нь тэднийг элдлээ шүү. Энэ бол Японы цэргийн эрхтнийг тун сандаргаж байгаа юм байна. Эд юу хийх гэж байгааг одоо бид сайн мэдэж болох вий. /Мөнгөн товч/ хэр зэрэг ажиллахаас багагүй зүйл шалтгаалах боллоо хэмээн бодож хөндлөн гарсан нарийн замаар орж шуудхан явав. Үүр цайх дөхлөө. Уулын бэлд орж болохгүй. Хярыг даган явъя. Хярын дээрээс намайг хүн харахгүй, энэ ууланд өнөөдөр би/эзэн савдаг/ нь болъё гэж шийдэн замаас гарч уулыг хярлав.
Өглөөний анхилуун агаар амьсгалахад ядралыг тайлан хүч өгнө. Уулын бэлээр хөх хүдэн татаж, тэртээ алсад жижиг суурин бараалан утаа суунгалах харагдав. Уулын хяраас доошхиноо хэсэг хайлаасны ёроолд очиж үүргээ авч сахлаг ногоон дээр суув. Эргэн тойрон нам гүн зөвхөн шувуу жиргэн мөчир дамжих, хааяа сахлаг мөчир салхинд хөдлөн навчаа шар шүр хийлгэх нь сонсогдоно. Газрын өөд налж гараа дэрлэн хэвтэхэд хурганы үүл сэмрэн нүүсэн уудам хөх огторгуй нүдний өмнө цэлийж Чойжилын бодлыг алсын алсад аваачив.
Хүний амьдрал гэж сонин найман настайдаа лам болох гэж мухар захтай дээл өмсөж Гандангийн нэг гавьж ламд шавь орчихоод банди нартай балбалдаж байсан цаг ч их холгүй. 1928 онд хар болж цэргийн албанд мордож удалгүй улсыг аюулаас сахиж хамгаалах онцгой албанд орж одоо хүртэл зүтгэн яваагаа эргэцүүлэн бодов. Лам нар гэдэг чинь хэн бэ? Би хэн бэ? гээд гутлынха шантайсан харж ингэсхийгээд бас л өөр хувцас өмсөнө. Тэр бүхэнд би бие сэтгэл ажил үйлээтааруулна шүү дээ гэж бодлоо. Харь нутгийн газар шороон дээр ингэж хэвтчихсэн элж улирсан юмыг санаж байх бүр ч хачин ажээ.
Эх орны ариун газар шороо надтай хамт оройн сүлд болж явна. Энэ бид хоёрын хамт эх орондоо очих ерөөлтэй хэмээн алчуурын сэжүүрт боодолтой чулуугаа авч атган лээрээ бие дээрээ тавин өнхрүүлснээ, цаг болжээ гэж бодон үүрэг дотроосоо боодолтой дөрвөлжин нэвтрүүлэгчээ гарган тэгш газар байрлуулав. /Од байна/ Ээжээ! /Од байна/ Ээжээ хэмээн дуудаж эхлэв. Долгион яг таарчээ. Тог, тог, тог гэх үл тасалдах нэвтрүүлэг эхэлж олсон олз хуруугаар, агаараар урсгав. /Ээж/-ээс өгсөн даруй биелүүлэх хоёр дахь даалгавар нэг зураасаар хөврөн ирж /Од/-ын оюунд тайлагдан шингэнэ. Уулын тэрээ бэлд барайх суурин түүний цаад хөтлөөр зам зурайн одох нь таил биш ч гэлээ Чойжилыг алсын замд хөтчилөх алтан жолоо мэт билээ.
Газрын баримжааг харвал долоон километр явчихлаа. Одоо таван километр явах уу, үгүй юу үүр цайна. Орой болтол ууланд бүгэх хэрэг гарна. Энэ бол /ээжтэй/ ярихын тулд ингэх ёстой. Тэгээд шөнөдөө хоёр дахь /угтуул/-ынд очиж тэндээсээ шуудран холын замд орно. Холын замын үйл маань сайн нөхдийн дэмжлэгээр бүтэх юм. Тэд найдвартай хүмүүс би л цаг алдахгүй явдал үйлсээ амжуулж урхинд орчихгүй байх нь чухал. Өнөөдөр 1944 оны тавдугаар сарын арван, Эндэхийн чингэс хааны гэсэн 739 он гэсэн үг. Японынхон Чингэс хаан гэдгээр түрүү барьж их чулуу хөөлгөнө гэж зальтай хандаж байгаа юм. Улаан арми, Гитлерийхэнд хатуу цохилт өгөөд ичээ рүү нь тэднийг элдлээ шүү. Энэ бол Японы цэргийн эрхтнийг тун сандаргаж байгаа юм байна. Эд юу хийх гэж байгааг одоо бид сайн мэдэж болох вий. /Мөнгөн товч/ хэр зэрэг ажиллахаас багагүй зүйл шалтгаалах боллоо хэмээн бодож хөндлөн гарсан нарийн замаар орж шуудхан явав. Үүр цайх дөхлөө. Уулын бэлд орж болохгүй. Хярыг даган явъя. Хярын дээрээс намайг хүн харахгүй, энэ ууланд өнөөдөр би/эзэн савдаг/ нь болъё гэж шийдэн замаас гарч уулыг хярлав.
Өглөөний анхилуун агаар амьсгалахад ядралыг тайлан хүч өгнө. Уулын бэлээр хөх хүдэн татаж, тэртээ алсад жижиг суурин бараалан утаа суунгалах харагдав. Уулын хяраас доошхиноо хэсэг хайлаасны ёроолд очиж үүргээ авч сахлаг ногоон дээр суув. Эргэн тойрон нам гүн зөвхөн шувуу жиргэн мөчир дамжих, хааяа сахлаг мөчир салхинд хөдлөн навчаа шар шүр хийлгэх нь сонсогдоно. Газрын өөд налж гараа дэрлэн хэвтэхэд хурганы үүл сэмрэн нүүсэн уудам хөх огторгуй нүдний өмнө цэлийж Чойжилын бодлыг алсын алсад аваачив.
Хүний амьдрал гэж сонин найман настайдаа лам болох гэж мухар захтай дээл өмсөж Гандангийн нэг гавьж ламд шавь орчихоод банди нартай балбалдаж байсан цаг ч их холгүй. 1928 онд хар болж цэргийн албанд мордож удалгүй улсыг аюулаас сахиж хамгаалах онцгой албанд орж одоо хүртэл зүтгэн яваагаа эргэцүүлэн бодов. Лам нар гэдэг чинь хэн бэ? Би хэн бэ? гээд гутлынха шантайсан харж ингэсхийгээд бас л өөр хувцас өмсөнө. Тэр бүхэнд би бие сэтгэл ажил үйлээтааруулна шүү дээ гэж бодлоо. Харь нутгийн газар шороон дээр ингэж хэвтчихсэн элж улирсан юмыг санаж байх бүр ч хачин ажээ.
Эх орны ариун газар шороо надтай хамт оройн сүлд болж явна. Энэ бид хоёрын хамт эх орондоо очих ерөөлтэй хэмээн алчуурын сэжүүрт боодолтой чулуугаа авч атган лээрээ бие дээрээ тавин өнхрүүлснээ, цаг болжээ гэж бодон үүрэг дотроосоо боодолтой дөрвөлжин нэвтрүүлэгчээ гарган тэгш газар байрлуулав. /Од байна/ Ээжээ! /Од байна/ Ээжээ хэмээн дуудаж эхлэв. Долгион яг таарчээ. Тог, тог, тог гэх үл тасалдах нэвтрүүлэг эхэлж олсон олз хуруугаар, агаараар урсгав. /Ээж/-ээс өгсөн даруй биелүүлэх хоёр дахь даалгавар нэг зураасаар хөврөн ирж /Од/-ын оюунд тайлагдан шингэнэ. Уулын тэрээ бэлд барайх суурин түүний цаад хөтлөөр зам зурайн одох нь таил биш ч гэлээ Чойжилыг алсын замд хөтчилөх алтан жолоо мэт билээ.
***
Жанчхүү хот дахь Японы онцгой яамны Гуяма өнөөдөр Завсар хотоос ирсэн нэг залуутай тухлаг ярилцаж сууна. Нэр Баатар овог Балжир уугуул нутаг цахар чуулган Гүл хөхийн хошуу, Даш ноёны гуравдугаар суман хошууны сургууль Жамбий хотод дунд сургуульд суралцан япон хэлийг сайн сурч төгсөөд дээд дарга нарын тушаалаар энд тохоон томилогджээ. Гуяма япон хэлээр энэ тэрийг ярилцах зуур түүнийг дотроо таашаав.
Баатар элдэв хуурмаг авиргүй, өөрт нь үнэхээр элгэмсэг хүндэтгэл үзүүлж харилцах байдал нь наран хүнтэй ойр шадар байж ёс горим нарийн дагаж сурсных байх гэж Гуяма олзуурхжээ. Гуяма өөрийн муу санаагаа орхисонгүй . Шинэ ирсэн орчуулагчтайгаа чухал нууц ажлын тухай зүйл хөндөж ярилцсангүй.Учир нь эхлээд түүнийг өөрөө нилээд ажиж мэдэх, дараа нь албан ажлын дагуу ирэх бичиг сэлтийг нарийн үзэж нотлох, ингэсний эцэст жинхэнэ ажлаа эхэлнэ гэж шийджээ. Баатар ч дэд хурандаагийн бодлыг тааж өврөөсөө нандигнан боосон зүйл гарган задалж дугтуй дээр улаан өнгийн шунхан тамга дарж лацаар бэхэлсэн бичгийг Гуямад барихад тэр авах зуураа Квантуны армийн жанжин штабын нууц тоо үсэг бүхий тэмдэг мөнөөрөө нүдэнд туссан болохоор нухацтай ажигласнаа дугтуйг задлан зурвас хуудсыг дэлгэв. Томилолтын тухай албан бичгийг үзэж түүнд итгэх сэтгэл төрөвч уул томилсон газраас нууц түлхүүр бүхий цахилгаан ирүүлж үнэн мөнийг улам төгс баталдаг учир түүнийг иртэл болгоомжтой байж шалгах нь чухал. Хашир байхад алдаа гарах нь бага гэж бодон анхны шалгалтыг хийж эхлэв. Гуяма бичиг сачиг оролдон сууснаа,
- Баатар та байж байгаараа гээд гараад явчихав. Түүний нууцын авдар хагас нээлттэй. Ширээн дээр маш нууц гэж буланд нь бичсэн бичгүүд харагдана. Нууцын авдрын дотор босоо тавьсан хавтсуудын тоомруун хаягласан үсэг тод байв. Гуяма алга гучин минут болов. Тэр ирсэнгүй. Баатар босоод бичгүүдийг үзчихмээр санагдавч суусуур л байв. Сонин юмдаа харваас хашир муу санаа суусан энэ япон яагаад танил болж зан зангаа авалцаагүй байтал албан хэргээ ийнхүү задгай орхичихоод холдог билээ. Арай намайг яах нь бэ гээд туршиж байгаа биш биз. Яаж мэдэх вэ? Гэж түүнд анхаарал тавихгүй байдал үзүүлэн сууна. Дөчин таван минут өнгөрсний дараа Гуяма орж ирээд
- Уучлаарай, нэг золигийн тандуул/туршуул/ хэргээ хүлээхгүй байсаар удчихав, би бүх юмаа задгай орхичихсон байсныг хараач гээд тун хянамгай, тавьсан тэмдэгээ ажиглан хэдэн минут болсноо авдраа хаав. /Баатар ямар ч гэсэн албан бичиг рүү нь нүд хужирлаж хуруу хүргээгүй боловтой/ гэж бодов. Гуямагийн нэг дэх шалгалт ийм ажгуу. Хоёр дахь шалгалтаа удахгүй тэр бас хийжээ.Нэг өдөр Гадаад Монголын тагнуул гэж сэжиглэсэн нэг хуучид хүнийг Баатараар хэлмэрчлүүлэн зодож тарчилган байцаасны дараа Гуяма ууралсан дүртэй гараад явчихав. Тэр зэргэлдээ өрөөнд орж томруулагч шил ханад нь нуусан жижиг нүхээр сэм ажиглав. Баатарт энэ нь жирийн сэтгэл төрүүлсэнгүй /намайг яах бол гэж Гуяма хараад байна уу? даа/ гэж бодуут үсрэн босч,
- Чи яасан амьтан бэ? Туршуул хийснээ үнэнээр хэл. Сая наран эзний асуултыг ойлго вуу үгүй юу гэж зандрангуй дуугарахад
- Жа би үнэнээ өчсөн. Намайг муу санасан хүн л гүтгэсэн. Би худал хэрэг хүлээхгүй гэж хацар дээгүүрээ урссан цусаа мөрөндөө арчин ачив. Үүнийг харж Гуяма /Баатар/ ийм л хүн байж. Өвөрлөгч нар, их наран биднийг дотроо таашаадаггүй улс, харин Баатар гайгүй л юм шиг байна гэж урьдахаа бодвол Баатарыг итгэх сэтгэл төрсөн ажээ.
Энүүн шиг хардлага тасрахгүй байж мэднэ. Болгоомжоос алдана гэж байхгүй дээ гэж Баатар бодно.
Баатар элдэв хуурмаг авиргүй, өөрт нь үнэхээр элгэмсэг хүндэтгэл үзүүлж харилцах байдал нь наран хүнтэй ойр шадар байж ёс горим нарийн дагаж сурсных байх гэж Гуяма олзуурхжээ. Гуяма өөрийн муу санаагаа орхисонгүй . Шинэ ирсэн орчуулагчтайгаа чухал нууц ажлын тухай зүйл хөндөж ярилцсангүй.Учир нь эхлээд түүнийг өөрөө нилээд ажиж мэдэх, дараа нь албан ажлын дагуу ирэх бичиг сэлтийг нарийн үзэж нотлох, ингэсний эцэст жинхэнэ ажлаа эхэлнэ гэж шийджээ. Баатар ч дэд хурандаагийн бодлыг тааж өврөөсөө нандигнан боосон зүйл гарган задалж дугтуй дээр улаан өнгийн шунхан тамга дарж лацаар бэхэлсэн бичгийг Гуямад барихад тэр авах зуураа Квантуны армийн жанжин штабын нууц тоо үсэг бүхий тэмдэг мөнөөрөө нүдэнд туссан болохоор нухацтай ажигласнаа дугтуйг задлан зурвас хуудсыг дэлгэв. Томилолтын тухай албан бичгийг үзэж түүнд итгэх сэтгэл төрөвч уул томилсон газраас нууц түлхүүр бүхий цахилгаан ирүүлж үнэн мөнийг улам төгс баталдаг учир түүнийг иртэл болгоомжтой байж шалгах нь чухал. Хашир байхад алдаа гарах нь бага гэж бодон анхны шалгалтыг хийж эхлэв. Гуяма бичиг сачиг оролдон сууснаа,
- Баатар та байж байгаараа гээд гараад явчихав. Түүний нууцын авдар хагас нээлттэй. Ширээн дээр маш нууц гэж буланд нь бичсэн бичгүүд харагдана. Нууцын авдрын дотор босоо тавьсан хавтсуудын тоомруун хаягласан үсэг тод байв. Гуяма алга гучин минут болов. Тэр ирсэнгүй. Баатар босоод бичгүүдийг үзчихмээр санагдавч суусуур л байв. Сонин юмдаа харваас хашир муу санаа суусан энэ япон яагаад танил болж зан зангаа авалцаагүй байтал албан хэргээ ийнхүү задгай орхичихоод холдог билээ. Арай намайг яах нь бэ гээд туршиж байгаа биш биз. Яаж мэдэх вэ? Гэж түүнд анхаарал тавихгүй байдал үзүүлэн сууна. Дөчин таван минут өнгөрсний дараа Гуяма орж ирээд
- Уучлаарай, нэг золигийн тандуул/туршуул/ хэргээ хүлээхгүй байсаар удчихав, би бүх юмаа задгай орхичихсон байсныг хараач гээд тун хянамгай, тавьсан тэмдэгээ ажиглан хэдэн минут болсноо авдраа хаав. /Баатар ямар ч гэсэн албан бичиг рүү нь нүд хужирлаж хуруу хүргээгүй боловтой/ гэж бодов. Гуямагийн нэг дэх шалгалт ийм ажгуу. Хоёр дахь шалгалтаа удахгүй тэр бас хийжээ.Нэг өдөр Гадаад Монголын тагнуул гэж сэжиглэсэн нэг хуучид хүнийг Баатараар хэлмэрчлүүлэн зодож тарчилган байцаасны дараа Гуяма ууралсан дүртэй гараад явчихав. Тэр зэргэлдээ өрөөнд орж томруулагч шил ханад нь нуусан жижиг нүхээр сэм ажиглав. Баатарт энэ нь жирийн сэтгэл төрүүлсэнгүй /намайг яах бол гэж Гуяма хараад байна уу? даа/ гэж бодуут үсрэн босч,
- Чи яасан амьтан бэ? Туршуул хийснээ үнэнээр хэл. Сая наран эзний асуултыг ойлго вуу үгүй юу гэж зандрангуй дуугарахад
- Жа би үнэнээ өчсөн. Намайг муу санасан хүн л гүтгэсэн. Би худал хэрэг хүлээхгүй гэж хацар дээгүүрээ урссан цусаа мөрөндөө арчин ачив. Үүнийг харж Гуяма /Баатар/ ийм л хүн байж. Өвөрлөгч нар, их наран биднийг дотроо таашаадаггүй улс, харин Баатар гайгүй л юм шиг байна гэж урьдахаа бодвол Баатарыг итгэх сэтгэл төрсөн ажээ.
Энүүн шиг хардлага тасрахгүй байж мэднэ. Болгоомжоос алдана гэж байхгүй дээ гэж Баатар бодно.
No comments:
Post a Comment