Маргаан, мэтгэлцээн, ярилцлагаар амьсгалсан хурлаас сонин содныг мэдрэх гэж МУИС-ийн дугуй танхимд орж суулаа, Францын найруулагч Ж.Дурудын бvтээсэн "Тайгын цаа маллагч сvvлчийн хvмvvс" кино гараад дуусч байв.Кино тєгсмєгц ярилцлага эхэлж, ярианы тєгсгєлд маргаан эхлэх аж. Ингээд би ч бас маргалдагч болж хувирах нь тэр. Энд цаа, цаачин хоёрын тухай гурвалжин, дєрвєлжин саналууд гарч байв. Хамгийн сонирхолтой нь нэг сэдвийг судалсан хоёр эрдэмтэн єєр vзэл бодолтой байгаа нь анзаарагдсан. Энэ нь нэг юмны хоёр талыг харж чадсан нь тэр. Цаатан гэҗ бид ярьж бичдэг нь цаа гэдэг vгнээс гаралтай аж. Энэ аж ахуйг эрхэлж байгаа хvмvvсийг цаачин гэдэг. Тэд монгол биш Орос, Сибирээс орж ирсэн Тува хvмvvс. Тэд манай оронд 1936, 1956 онуудад орж ирэн нутагшжээ. Тэгэхдээ хvсэлт гаргаж маршал Х.Чойбалсангийн зєвшєєрлєєр ирж амьдарчээ. Тэд, хоёр отогт хуваагддаг бєгєєд хоорондоо гэр бvл болж єнєєг хvрч. Харин орчин vед эрчvvд нь дархад бvсгvйчvvдтэй гэрлэх нь их болжээ. Цаатангууд цаа бугаа маллаж, самар жимс тvvж, цааныхаа ашиг шимээр л амьдралаа залгуулсаар едий хvрсэн байна. Гэвч гурил будаа, хувцас хэрэглэл авахдаа цаагаа л урдаа барьж, идэхдээ цаа бугаа л унагасаар єдгєє тоо толгой нъ ч цєєрчээ. Зах зээл эхэлснээс хойш эврийг нь хєрєєдєж наймаачдад єгдєг болсон нь цааны vр тєл муудаж єєрєєр хэлбэл хэврэгшиж, євчинд єртємтгий болсноор улам ч цєєрч байгаа аж. Хамгийн эмгэнэлтэй нь цаа бугын цус ойртсон нь хэцvv байдалд хvргэж байгаа гэнэ. Дээр нь мал эмнэлгийн vйлчилгээ муу. Мал байтугай хvн эмнэлэг, даатгал тэдэнд vйлчилдэггvй аж. Vйлчилдэггvй ч гэж тэд vvнд хамрагддаггvй. Євчнєє хvңдрэхээр л Цагаан-Уул зэрэг сумын бараа хардаг гэх. Мән соёл боловсролоор ч тааруухан байгаа нь нууц биш. Нэгэн vе тєр засгаас тэдний боловсролд анхаарч цаатангууд ямар ч их, дээд сургуульд шалгалтгvй орж суралцах, суралцсан бол заавал тєгсєх, бvр муу ч байсан тэднийг тєгсгєх талаар санаа тавьж байжээ. Эдгээр мэдээлэл ярилцлагын эцэст МУИС-ийн багш Л.Болд-Эрдэнэ цаа, цаатан хоёр цєєрч байгаа нь тэдний л хэрэг бус уу. Заавал хиймэл, зохиомол амьдралд тэднийг байлгасаар байх хэрэг юун гэсэн бол С.Дулам "Тэдний хэцvv байдалд байгаа нь vзэгдэл. Бас жам" гэж тайлбарлана лээ. Vзэгдэл гэдэг vгийг лавшруулбал цаатнуудын дээрх байдал мєхєл биш тvр зуурын vзэгдэл аж. Харин жам гэдэг нь зураг тєєрєг хийгээд єєрийнхєєрєє туулах, vлдэх, vрэгдэхийн аль нь болохыг єєрсдєє шийддэг гэх санаа байв. Харин доктор Ц.Тvмэн "Сvvлийн vеийн мэдээгээр цааны тоо толгой нэмэгдсэн. Бас тэд тєр засгаас ганцхан хvсэлт тавьдаг нь Иркутск ч юм уу Тувагаас цаа авчирч цааны vvлдэр угсааг сайжруулж єгєєч" гэж. Тэр нь тэдэнд єєдлєх, амьдрах итгэл байгаагийнх. Тэнд гэрэл байна" гэж хэлсэн юм.Сонирхолтой асуулт олон гарсны дотор дээрх кинонд Бат хэмээх євгєний хvvг баавгай тас татаж орхисон байна. Vvнд євгєн єєрийгєє буруутгасан нь ямар учиртайг асуусан байлаа. С.Дулам "Монголчуудыгаа бєє мєргєлийн онгон нь євєг дээдсийн сvнс, сvр хvч байдаг бол цаатан бєєгийн онгод нь байгалийн сvр хvч. Мєн онгод тэнгэрийнх нь нэгд баавгай ордог гэнэ. Тиймээс тэд баавгайг агнахдаа нарийн дэг баримталдаг. Агнахдаа "Хангай хайрхан минь, таныгаа алах гэж агнасангvй андуурчихжээ би" гэж гуйж мєргєдєг аж. Дээрх євгєн юуны учир єєрийгєє буруутгав гэхээр баавгайг маш их зовоож алсан нь муу явдлын эхийг тавьлаа гэсэн утгаар. Мєн цаатангууд монголчуудаас ч илvv байгальтайгаа ойр амьдардаг гэх vзэл бодол олонхийн санаа байв. Цаа буга хайрламаар зєн билэгтэй амьтан. Нєгєєтэйгvvр, тэд унаа хєлєг болдог онцлогтой. Маш аялаг зєєлєн зантай амьтан. Байгалийн бэрхшээлийг урьдчилан мэдэрдэг гэх сонирхолтой ярилцлагуудыг єрнуvлcэн юм. Мэтгэлцээнд дvгнэлт гэж байхгvй. Дээр хэлснээр нэг юмыг харсан, судалсан хоёр эрдэмтэд хоёр єєр юм яриад л. Нэгтгэхээсээ илvv задлаад л байх юм.
No comments:
Post a Comment