Монголд Шамбал, Шамбалын орон, Шамбалын дайн гэдгийг сонсоогүй хүн байхгүй л болов уу. Харин Шамбалыг Европын талаас зурж, судалж, шинжлэх ухааны таамнал (гипотез) дэвшүүлж, энэ дагуудаа бодит үйл ажиллагаа явуулж алдаршсан ганц хүн хүн нь Николай Константинович Рерих (1874-1947) юм. Гэхдээ манайд түүнийг зураач, аялагч эрдэмтэн гэж голдуу төсөөлдөг. Гэтэл сүүлийн үеийн баримтуудыг үзээд байхад Рерихийн хоёр удаагийн экспедици маш том зорилго агуулж, Монголтой тэр үед ч, одоо ч ихээхэн холбоотой байгаа юм. Гадаадад Рерихийг судалдаг олон зуун институт, байгууллага одоо ид ажиллаж байна. Харин монголчууд бид л байдаггүй. Зөвхөн өнгөц ажихад л энд маш олон “нууцлаг юм” олон байгаа нь мэдэгдэж байна. Манай А.Баатархуяг намайг “албадсан”, бас сонирхон судлах зүйл олон байгаа учраас энэ өгүүллийг бичив. Гэхдээ өнөөгийн соёлт уншигчид юу юугүй Шамбалын орныг хайгаад явчихгүй гэдэгт би найдаж байна. Хэрэв уншигчид хүсэх аваас нэлээд хэд хэдэн цуврал бичих санаатай.
Орост хувьсгал ялж коммунизмыг дэлхий дахинд түгээх шинэ түүхэн нөхцөл бий болов. Энэ нь Монгол-Сибирийн “том” улс байгуулах, Оросын “дорноджих” номлолоор нөхцөлдсөн бололтой. Азийн ард түмнүүдийн холбоо маягийн улс байгуулах үзэл санааг тэр үеүдэд Н.М.Пржевалький, П.Бадмаев, Оросын барон Агваандоржиев, барон Унгерн, генерал П.Н.Краснов нар дэмжиж байсан олон баримт байдаг. Харин Рерих бол энэ үзэл санааг шууд хэрэгжүүлэгч болсон байна.Энэ үед Японы нөлөө асар ихссэний улмаас Өвөр Монголд тусгаар тогтнол олгох хөдөлгөөн эхэлсэн бөгөөд энэ нь Рерихийн “тусгаар улс” байгуулах үзэл санаатай давхцсан мэт байна.
Эхлээд Н.К.Рерих монгол үндэстний нэгдмэл улс байгуулах уриан дор бий болсон “хувьсгалт панмонголизмын” хөдөлгөөнийг дэмжиж байсан Банчин Богдтой холбоо тогтоосон бололтой. 1932 оны “эсэргүү бослогын” үеэр Банчин богд Монголд ирж, Шамбалын дайн болно гэсэн цуурхал оргүй хоосноос үүсээгүй юм. Энд зориуд дурдахад Рерихийн экспедицийг АНУ-ын маш олон байгууллага дэмжиж байсан нь сонирхолтой юм. Ар Монголд Рерих болон түүний экспедици дэх америкчууд панмонголизмын голлох үзэл сурталч Цэвээн Жамсрановтой шууд харилцаа тогтоосон байна. Монголд асар их нөлөөтэй байсан дээд лам нарыг өөртөө татахыг Рерих төдийгүй Орос, Япон, Хятад улсууд ихээхэн сонирхож байсан нь баримт юм.
Бараг энэ үед Шинжаанд 1930-аад оноос “Исламын бие даасан Улс байгуулах” уйгаруудын үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн эхэлж, энэ бүс нутагт ойлгомжгүй, тогтворгүй байдал бий болжээ. Оросууд энд “Түвдийн бодлого”-ыг хүчтэй болгох гэж оролдож эхэлсэн байна. Ухаандаа Дорнод Туркестаны болон Османы асуудал, Монголчууд түүнд тусалсан, Байтаг Богдын байлдаан зэрэг нь үүнтэй дам боловч холбогдоно гэж үзэж байна. Рерихийн анхны экспедици Шинжаанд нэлээд байсан нь тохиолдлын хэрэг биш л болов уу.
“Белуха” хэмээх америкийн корпораци Рерихийн экспедицийг санжүүжүүлж байжээ. 1924 оны 12 дугаар сард Рерих Оросын бүрэн эрхт төлөөлөгч Н.Н.Крестинский болон дорно дахины орнуудыг хариуцсан бүрэн эрхт төлөөлөгч Г.А.Астахов нартай Берлин хотноо хэлэлцээр хийсэн нь мэдэгдэж байна. Үүний үр дүнд буддизмын тугийн дор Орост азийн ард түмнүүдийг нэгтгэх, “Дорнын Холбоо” (шинэ улс) байгуулах төлөвлөгөөг хэлэлцжээ.
Бараг энэ үед Шинжаанд 1930-аад оноос “Исламын бие даасан Улс байгуулах” уйгаруудын үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн эхэлж, энэ бүс нутагт ойлгомжгүй, тогтворгүй байдал бий болжээ. Оросууд энд “Түвдийн бодлого”-ыг хүчтэй болгох гэж оролдож эхэлсэн байна. Ухаандаа Дорнод Туркестаны болон Османы асуудал, Монголчууд түүнд тусалсан, Байтаг Богдын байлдаан зэрэг нь үүнтэй дам боловч холбогдоно гэж үзэж байна. Рерихийн анхны экспедици Шинжаанд нэлээд байсан нь тохиолдлын хэрэг биш л болов уу.
“Белуха” хэмээх америкийн корпораци Рерихийн экспедицийг санжүүжүүлж байжээ. 1924 оны 12 дугаар сард Рерих Оросын бүрэн эрхт төлөөлөгч Н.Н.Крестинский болон дорно дахины орнуудыг хариуцсан бүрэн эрхт төлөөлөгч Г.А.Астахов нартай Берлин хотноо хэлэлцээр хийсэн нь мэдэгдэж байна. Үүний үр дүнд буддизмын тугийн дор Орост азийн ард түмнүүдийг нэгтгэх, “Дорнын Холбоо” (шинэ улс) байгуулах төлөвлөгөөг хэлэлцжээ.
Рерихт “Америк дахь Оросын хөдөө аж ахуйн товчоо”-ны эрхлэгч Д.Н.Бородин тун идэвхитэй тусалснаар Рерих 1925 онд Париж дахь Оросын бүрэн эрхт төлөөлөгч Л.Б. Красинтай уулзсан байна. Энэ үйл ажиллагаанд дээр дурдсан АНУ-ын “Белуха” корпорацийн Л.Л.Хорш, М.М.Лихтман нар оролцжээ.
Цаашаа бүр ч сонин юм болжээ. Рерих 1926 оны 6 дугаар сард Орост ирж Гадаад хэргийн ардын комиссар Чичерин, Гэгээрлийн ардын комиссар А.В.Лунарчарский нартай уулзаж 10 зүйл бүхий өөрийнхөө хөтөлбөрийг танилцуулжээ. Энэ хөтөлбөрийн гол санаа нь “буддизмыг ленинизмтэй холбох”, дэлхийн нийтлэгийн төгс эрхэмлэлийг багтаасан, будда-коммунизмын үзэл суртал бүхий “Нэгдмэл Ази” улс байгуулах явдал байжээ. Энэ үед Рерих “Шинэ Улс” байгуулах явдлаа ЗХУ-тай холбон үзэж, Английн эсрэг байр суурьтай байсан нь тодорхой байна. Манай Цэвээн Жамсранов Рерихийг бишрэн үздэг байсан ба тэрээр “Бурхны сургааль лениний сургааль хоёр адилхан” гэж хэлсэн нь зүгээр ч нэг үг биш, бодвол Рерихээс гарсан санаа болов уу даа. Түүнчлэн Рерих Б.Цэрэндорж болон МАХН-ын баруун жигүүрийнхэнтэй нягт холбоотой байсан нь ихээхэн сонирхолтой бөгөөд цаашид нягтлууштай баримт юм.
Ингээд Рерихийн анхны экспедици 1927 оны 4 дүгээр сард XII Далай ламтай уулзахаар аялалд гарчээ. Гадна талаасаа энэ экспедици уран сайхан- археологийн нэртэй байсан авч, “Барууны буддистуудын холбоо”-ны дипломат үүргийг гүйцэтгэж байсныг Рерих хожим нь тэмдэглэлдээ үлдээжээ. Тэд Гималайн ууланд бараг л “там”-ыг туулсан бөгөөд Далай ламтай уулзаж чадаагүй юм. Энд англичууд ихээхэн нөлөөлсөн нь тодорхой байдаг юм. Хажуугаар нь Чапчаев гэгчийн толгойлсон өөр нэг “улаантны” экспедици гарч ирж хамаг юмыг бантан болгож орхижээ.
Цаашаа бүр ч сонин юм болжээ. Рерих 1926 оны 6 дугаар сард Орост ирж Гадаад хэргийн ардын комиссар Чичерин, Гэгээрлийн ардын комиссар А.В.Лунарчарский нартай уулзаж 10 зүйл бүхий өөрийнхөө хөтөлбөрийг танилцуулжээ. Энэ хөтөлбөрийн гол санаа нь “буддизмыг ленинизмтэй холбох”, дэлхийн нийтлэгийн төгс эрхэмлэлийг багтаасан, будда-коммунизмын үзэл суртал бүхий “Нэгдмэл Ази” улс байгуулах явдал байжээ. Энэ үед Рерих “Шинэ Улс” байгуулах явдлаа ЗХУ-тай холбон үзэж, Английн эсрэг байр суурьтай байсан нь тодорхой байна. Манай Цэвээн Жамсранов Рерихийг бишрэн үздэг байсан ба тэрээр “Бурхны сургааль лениний сургааль хоёр адилхан” гэж хэлсэн нь зүгээр ч нэг үг биш, бодвол Рерихээс гарсан санаа болов уу даа. Түүнчлэн Рерих Б.Цэрэндорж болон МАХН-ын баруун жигүүрийнхэнтэй нягт холбоотой байсан нь ихээхэн сонирхолтой бөгөөд цаашид нягтлууштай баримт юм.
Ингээд Рерихийн анхны экспедици 1927 оны 4 дүгээр сард XII Далай ламтай уулзахаар аялалд гарчээ. Гадна талаасаа энэ экспедици уран сайхан- археологийн нэртэй байсан авч, “Барууны буддистуудын холбоо”-ны дипломат үүргийг гүйцэтгэж байсныг Рерих хожим нь тэмдэглэлдээ үлдээжээ. Тэд Гималайн ууланд бараг л “там”-ыг туулсан бөгөөд Далай ламтай уулзаж чадаагүй юм. Энд англичууд ихээхэн нөлөөлсөн нь тодорхой байдаг юм. Хажуугаар нь Чапчаев гэгчийн толгойлсон өөр нэг “улаантны” экспедици гарч ирж хамаг юмыг бантан болгож орхижээ.
1926 онд Рерих Алтайн экспедици зохион байгуулж, “Дорнын ариун холбоо” хэмээгдэх Монгол–Сибирийн улсын ирээдүйн нийслэлийг байгуулах газрыг хайж байсан нь ихээхэн сонирхолтой юм. Тэд Алтайн баруун өмнө байх Белуха уулын хавьд энэ газрыг хайж байсан ба америкийн “Белуха” нийгэмлэг Оросын гадаад хэргийн ардын комиссар Б.Н.Мельников, дотоод яамны М.А. Трилиссер нартай нөхөрсөг харилцаатай байсан байна.
Чухам энэ үед л Рерих буддын олон лам нартай ярилцаж, Шамбалын орны тухай олон зураг (нийтдээ 600 гаруй зураг буй) зурж, “Азийн зүрх”, “Туяаран буй Шамбал”, “Алтай-Гималай” зэрэг олон ном, бас аян замын асар их тэмдэглэл хөтөлсөн байна. Тэр Шамбалд хүрэх зам, түүний түлхүүрийг хайж байсан нь илэрхий. Дорно дахины нууцад түүн шиг гүнзгий нэвтэрсэн европ хүн одоо болтол байхгүй л байгаа юм даа.
Түвдэд орж чадаагүй Рерихийн гэр бүл АНУ-д 1934 оны хавар хүрсэн байдаг. Эндээс эхлээд бүр ч илүү сонирхолтой, “оньсого” шиг адал явдал эхэлдэг юм. Тэрээр теософийг үндэслэгч Е.П.Балаватская-тай дотно холбоотой болж, хөрөг -зургийг нь зурж өгч байжээ.
АНУ-ын Хөдөө аж ахуйн демартаментаас зохион байгуулсан Манжуурын экспедицийг (1934-1936) Рерих толгойлсон байдаг. Энэ үед тэрээр франц дахь орос цагаачид, түүний толгойлогч генерал Н.Н.Головинтай холбоо тогтоосон байдаг. Дашрамд дурдахад генерал Головин Алс Дорнодын байлдааны талбарыг нэвтэрхий мэддэг цөөхөн мэргэжилтний нэг байжээ.
Энэ үе чинь Хасан нуур, Халхын гол гээд дэлхийн хоёрдугаар дайны нэгэн эхлэл болж байсан нэн түгшүүртэй үе шүү дээ. Энэ үед түүний экспедици ургамал судлаад явж байсан байдаг юм.
Чухам энэ үед л Рерих буддын олон лам нартай ярилцаж, Шамбалын орны тухай олон зураг (нийтдээ 600 гаруй зураг буй) зурж, “Азийн зүрх”, “Туяаран буй Шамбал”, “Алтай-Гималай” зэрэг олон ном, бас аян замын асар их тэмдэглэл хөтөлсөн байна. Тэр Шамбалд хүрэх зам, түүний түлхүүрийг хайж байсан нь илэрхий. Дорно дахины нууцад түүн шиг гүнзгий нэвтэрсэн европ хүн одоо болтол байхгүй л байгаа юм даа.
Түвдэд орж чадаагүй Рерихийн гэр бүл АНУ-д 1934 оны хавар хүрсэн байдаг. Эндээс эхлээд бүр ч илүү сонирхолтой, “оньсого” шиг адал явдал эхэлдэг юм. Тэрээр теософийг үндэслэгч Е.П.Балаватская-тай дотно холбоотой болж, хөрөг -зургийг нь зурж өгч байжээ.
АНУ-ын Хөдөө аж ахуйн демартаментаас зохион байгуулсан Манжуурын экспедицийг (1934-1936) Рерих толгойлсон байдаг. Энэ үед тэрээр франц дахь орос цагаачид, түүний толгойлогч генерал Н.Н.Головинтай холбоо тогтоосон байдаг. Дашрамд дурдахад генерал Головин Алс Дорнодын байлдааны талбарыг нэвтэрхий мэддэг цөөхөн мэргэжилтний нэг байжээ.
Энэ үе чинь Хасан нуур, Халхын гол гээд дэлхийн хоёрдугаар дайны нэгэн эхлэл болж байсан нэн түгшүүртэй үе шүү дээ. Энэ үед түүний экспедици ургамал судлаад явж байсан байдаг юм.
Ямар ч гэсэн Рерих Японы цэргийн яамны сайд Хаяшитай албан ёсны уулзалт хийж байжээ. Түүнчлэн Рерих Манж-Гогийн эзэн хаан Пу–И-тэй уулзсаныхаа дараа Азийн “шинэ байгуулалтын” талаар улам ч их сонирхох болжээ. Бүр ч их сонирхол татах баримт нь Рерих Ванчин Богд болон Дэ ван нартай биечлэн уулзсан байдаг юм.
АНУ-ын хөдөө аж ахуйн яамны сайд Г.Э.Уоллес Рерихийг бишрэн шүтдэг байсан агаад 1933 онд “Дайн болон зэвсэгт мөргөлдөөний үед соёлын дурсгалуудыг хадгалан үлдэх” Рерихийн санаачлагыг дэмжин түүнийг олон улсын Пакт болгоход тус болсон байна. Энэ нь одоо ч гэсэн хүчинтэй байдаг.
Асар удалгүй япончууд Рерихийн эсрэг нэлээд сүрхий суртал нэвтрүүлгийн компани өрнүүлсэн нь анхаарал татдаг юм. Энд ч гэсэн Рерих “Шинэ Улс” байгуулах хүслээ орхиогүй бөгөөд харин ч “Канзас” хэмээх төсөл санаачлан ажиллаж байжээ. Энэхүү “Шинэ Улс”-ыг Уайт, Мейз нар “Монгол” гэж, харин Уокер “Сибирь” гэж тайлбарласан байдаг. Харин Рерих болохоор энэ улсаа “Сибирийн”, “Монгол–Сибирийн”, заримдаа “Азийн штат” гэж ч нэрлэж байжээ.
Ямар ч гэсэн энэ “Улсын” газар нутагт Орос, Монголын Алтай, Шинжаан, Умард Түвд, Өвөр Монгол зэрэг орж байсан бололтой.
АНУ-ын хөдөө аж ахуйн яамны сайд Г.Э.Уоллес Рерихийг бишрэн шүтдэг байсан агаад 1933 онд “Дайн болон зэвсэгт мөргөлдөөний үед соёлын дурсгалуудыг хадгалан үлдэх” Рерихийн санаачлагыг дэмжин түүнийг олон улсын Пакт болгоход тус болсон байна. Энэ нь одоо ч гэсэн хүчинтэй байдаг.
Асар удалгүй япончууд Рерихийн эсрэг нэлээд сүрхий суртал нэвтрүүлгийн компани өрнүүлсэн нь анхаарал татдаг юм. Энд ч гэсэн Рерих “Шинэ Улс” байгуулах хүслээ орхиогүй бөгөөд харин ч “Канзас” хэмээх төсөл санаачлан ажиллаж байжээ. Энэхүү “Шинэ Улс”-ыг Уайт, Мейз нар “Монгол” гэж, харин Уокер “Сибирь” гэж тайлбарласан байдаг. Харин Рерих болохоор энэ улсаа “Сибирийн”, “Монгол–Сибирийн”, заримдаа “Азийн штат” гэж ч нэрлэж байжээ.
Ямар ч гэсэн энэ “Улсын” газар нутагт Орос, Монголын Алтай, Шинжаан, Умард Түвд, Өвөр Монгол зэрэг орж байсан бололтой.
Ер нь энэхүү Манжуурын экспедици болон “Канзас” төслийг АНУ-ын Ерөнхийлөгч Ф.Д.Рузвельт сайн мэдэж, дэмжиж байсан бөгөөд энэ нь Рерихийн 1934-1935 онуудад Рузвельтэд бичсэн захидлуудаас илт харагддаг юм.
Гэтэл улс төрийн бололтой шалтгаанаар Нью-Йоркийн музейн захирлуудын зөвлөлийн дарга Л.Л.Хорш, сайд Г.Э. Уоллес, Ерөнхийлөгч Ф.Рузвельт нар татгалзах болсноор Манжуурын экспедици үйл ажиллагаагаа зогсоожээ. 1935 онд “Чикаго Трибьюн” сонинд Монголын хилийн дэргэд энэхүү экспедици цэргийн бэлтгэл хийж байна гэж мэдээлснээс болж АНУ-д ихээхэн шуугиан дэгдсэн ба энэ нь экспедицийг зогсоох шалтгаан болсон байж магадгүй юм.
Гэлээ ч гэсэн Рерихийн үзэл санаа мөхөөгүй бөгөөд дээр дурдсан Л.Л.Хорш бас нэг “Монголын төсөл” боловсруулсан бөгөөд үүнийгээ “Шинэ Канзас” гэж нэрлэсэн байна. Гэвч ч энэ монголчуудгүй болон Рерихгүйгээр үл гүйцэлдэх зүйл болон хувирчээ.
Рерих 1927 онд Өргөөд байхдаа “Буддизмын үндэс” хэмээх ном бичсэн бөгөөд хожим нь ЗХУ түүний санааг дэмжихээ болимогц үүнийгээ “Амьд суртахуун” (Живая этика)-ны сургааль болгосон ба одоо энэ нь ертөнцийг үзэх үзэл-номлолын томоохон системийн нэг болж Монголоос бусад дэлхийн ихэнхи оронд сонирхон судалж байна.
Гэтэл улс төрийн бололтой шалтгаанаар Нью-Йоркийн музейн захирлуудын зөвлөлийн дарга Л.Л.Хорш, сайд Г.Э. Уоллес, Ерөнхийлөгч Ф.Рузвельт нар татгалзах болсноор Манжуурын экспедици үйл ажиллагаагаа зогсоожээ. 1935 онд “Чикаго Трибьюн” сонинд Монголын хилийн дэргэд энэхүү экспедици цэргийн бэлтгэл хийж байна гэж мэдээлснээс болж АНУ-д ихээхэн шуугиан дэгдсэн ба энэ нь экспедицийг зогсоох шалтгаан болсон байж магадгүй юм.
Гэлээ ч гэсэн Рерихийн үзэл санаа мөхөөгүй бөгөөд дээр дурдсан Л.Л.Хорш бас нэг “Монголын төсөл” боловсруулсан бөгөөд үүнийгээ “Шинэ Канзас” гэж нэрлэсэн байна. Гэвч ч энэ монголчуудгүй болон Рерихгүйгээр үл гүйцэлдэх зүйл болон хувирчээ.
Рерих 1927 онд Өргөөд байхдаа “Буддизмын үндэс” хэмээх ном бичсэн бөгөөд хожим нь ЗХУ түүний санааг дэмжихээ болимогц үүнийгээ “Амьд суртахуун” (Живая этика)-ны сургааль болгосон ба одоо энэ нь ертөнцийг үзэх үзэл-номлолын томоохон системийн нэг болж Монголоос бусад дэлхийн ихэнхи оронд сонирхон судалж байна.
Рерих 1947 онд Энэтхэгт нас барсан бөгөөд өтөл насандаа Орост амьдрах зөвшөөрлийг гуйсан боловч Оросууд зөвшөөрөөгүй юм. Харин түүний хүү Ю.Н.Рерих 1957 онд Орост ирсэн бөгөөд яагаад ч юм ЗХУ-ын ШУА-ийн профессор болсон байна.
Рерих болон түүний гэр бүлийн үйл ажиллагааг судалдаг төвүүд Монголоос бусад дэлхийн өнцөг булан бүрт байна. Рерих Шамбалын оронд нэвтрэх “шидэт чулуу” юмуу өөр ямар нэг “түлхүүр” хайж байсан нь тодорхой бөгөөд энэ нь шинжлэх ухааны хүрээнээс халин гарах юм. Гэхдээ А.Баатархуяг ямар нэг юм олсондоо л “чулуу”-ны тухай бичээд байгаа болов уу даа. Шамбалын орон байхгүй юмаа гэхэд Атлантида зэрэг өнө эртний соёл иргэншил байж болохыг хэн ч үгүйсгэхгүй буй за.
Шамбалын орныг биш юмаа гэхэд К.Н.Рерихийн үзэл санаа, үйл ажиллагааг монголчууд бид нэлээд ултай судлах ёстой л байна даа.
Рерих болон түүний гэр бүлийн үйл ажиллагааг судалдаг төвүүд Монголоос бусад дэлхийн өнцөг булан бүрт байна. Рерих Шамбалын оронд нэвтрэх “шидэт чулуу” юмуу өөр ямар нэг “түлхүүр” хайж байсан нь тодорхой бөгөөд энэ нь шинжлэх ухааны хүрээнээс халин гарах юм. Гэхдээ А.Баатархуяг ямар нэг юм олсондоо л “чулуу”-ны тухай бичээд байгаа болов уу даа. Шамбалын орон байхгүй юмаа гэхэд Атлантида зэрэг өнө эртний соёл иргэншил байж болохыг хэн ч үгүйсгэхгүй буй за.
Шамбалын орныг биш юмаа гэхэд К.Н.Рерихийн үзэл санаа, үйл ажиллагааг монголчууд бид нэлээд ултай судлах ёстой л байна даа.
Судлаач Д.Ганхуяг
No comments:
Post a Comment