Тэнгэрлэг эх орон минь тандаа мøргøмv

МОНГОЛ ДАХЬ ХРИСТИЙН ШАШИН

МОНГОЛ ДАХЬ ХРИСТИЙН ШАШНЫ ДЭЛГЭРЭЛТИЙН ТҮҮХИЙН АСУУДАЛ:

Орчин үеийн жишээн дээр.

1. Оршил.

Шашин нь хүн төрөлхтний түүхэн хөгжил, улс үндэстний өөрийн үнэт зүйлсийн хөгжилд хамгийн чухал байр суурь эзэлдэг оюуны үнэт зүйл билээ. Шашин гэдэг нь сүсэгтэн олныг ёс суртахууны нэгдмэл бүлэгт нэгтгэж байдаг “ТИЙМ ариун нандин” зүйлстэй холбоотой сүсэг бишрэл, зан үйлийн систем гэж социологид тодорхойлдог ч үндэстэн угсаатны ухамсар сэтгэхүйд маш гүн гүнзгий удаан хугацаанд шингэж чаддаг, түүхэн олон үйл явдал, түүхт хүмүүсийн үзэл суртал, үйл хөдлөлд “ухамсарлагдаагүй сэтгэхүй”-гээр хүртэл нөлөөлж чаддаг нийгмийн оюунжсан үнэт зүйлсийн систем болж чаддагаараа их онцлоготой.Монголын түүхэнд уламжлалт Бөөгийн мөргөлөөс гадна нийгмийн хөгжил, олон улсын харилцааны түүхэн онцлогуудаас шалтгаалж Манихейн, Христийн, Исламын, Бумбын, Буддын зэрэг олон шашин дэлгэрч байжээ. Эдгээр шашин түүхэн он цаг, нийгэмд нөлөөлж байсан үйлчлэл, Монгол үндэстний оюуны сэтгэлгээний хөгжил зэргүүдэд харилцан адилгүй нөлөөлсөн боловч бүгдээрээ Монгол улсын түүхэнд гүнзгий ул мөр үлдээснээрээ өнөөг хүртэл эрдэм судлаачдын анхаарлыг татаж байдаг. Монголын түүхэнд уламжлалт бус шашнууд гэж томъёологддог дээрх шашнуудын дэлгэрэлтийн түүх, Монгол үндэстний оюуны сэтгэлгээнд нөлөөлсөн нөлөө зэрэг олон судлагдхууныг шашин судлалын үүднээс судлах нь өнөөгийн Монголын иргэний ардчилсан нийгэмд баримтлах шашны плюраль бодлого төлөвшихөд их хэрэгтэй болов уу?Монголын түүхэнд Буддын шашинтай харьцуулахуйц хүчтэйгээр дэлгэрч байсан Христийн шашны дэлгэрэлтийн түүх, орчин үеийн хандлагыг миний бие энэхүү өгүүлэлдээ тусган харуулахыг хичээсэн болно.

2. Христийн шашны Монгол дэлгэрсэн түүхэн тойм, Орчин үе.

Нийгэм судлаачид тухайн ард түмний түүхэн гаралтай холбоогүй, түүний тодорхой нэг цаг хугацаа, орон зайд улс хоорондын харилцааны нөлөөгөөр дэлгэрсэн гадны шашныг уламжлалт бус шашин гэж тодорхойлдог. Ийм шинж чанартай шашин удаа дараа Монголд дэлгэрч зарим нь бүр Монголчуудын зан заншил, философи сэтгэлгээ гэх зэрэг нийгмийн үнэт зүйлсэд гүн гүнзгий ул мөрөө үлдээсэн байдаг. Уламжлалт бус шашин шүтлэгийн хэлбэрүүд Монголд шинээр дэлгэрсэн нь:

1. Улмжлалт шашин шүтлэг нь тухайн цаг үеийн нийгмийн өөрчлөлттэй зохицож чадахгүй болсон буюу хүмүүсийн сүсэг бишрэлийн хэрэгцээг хангаж чадахгүй болсон.

2. Нийгмийн үнэт зүйлсийн тогтолцоонд өөрчлөлт орсноор хүмүүсийн шашныг үзэх үзэлд ч өөрчлөлт ордог. Ингэснээр нэг талас шашны агуулгыг шинээр, огт өөрөөр тайлбарлах, шинэ шашны сургаалудыг нэгдүүлэх замаар орж ирдэг.

3. Огт өөр хэв маягийн шашинд хүмүүс сонирхон хандах замаар тус тус орж ирдэг гэсэн шалтгаануудаар Монголын түүхэнд Христийн шашин 3 удаа дэлгэрч байжээ. Христийн шашныг Монгол дахь дэлгэрэлтийн түүхийг 4 үед хувааж болно.

1. Монголын эртний улсуудын үе. Археологичид, Руни бичиг судлаачид Монголын нутаг дээрх эртний улсуудын үеийн Түрэгийн хаант улс /МЭ555-745/, Уйгарын хаант улс/МЭ745-840/-ын үеүдэд Өрнө дахины Согд, Парфийн хаант улсуудаас Христийн шашны Несторианы урсгал дэлгэрч байсныг баталсан түүхэн дурсгал хэд хэдийг олсон байдаг. Рашид-Ад дины “Судрын Чуулган”-д Найман, Хэрэйдийн нүүдэлчид Несторианы урсгалыг шүтдэг байсныг онцлон тэмдэглэсэн байдаг.

2. Их Монгол улсын үед Европын Христийн шашинтнууд Монголын язгууртнуудыг Христийн шашинд оруулах идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байсан. Маш олон миссионерууд Монголд ирж байсан төдийгүй Монголын язгууртнууд, Алтан ургийн хатад Несторианы шашинтай байсан учраас Миссионеруудын үйл ажиллагаа Их Монгол улсын гадаад бодлогод хүчтэй нөлөөлж байсныг Мөнх, Хүлэгийн хийсэн аян дайн, Хүлэгийн хаант улсын байр суурь зэргээс харж болно. Их Монгол улсын үе дэх Христийн шашны дэлгэрэлтийн түүх, Монголчуудын оюуны сэтгэлгээнд гүйцэтгэсэн түүхэн үүрэг зэрэг олон судалгааны асуудлыг Монголын түүхчид, шашин судлаачид тоймтойгоор судлан үнэлэлт дүгнэлт өгч амжаагүй байгаа нь туйлын харамсалтай.

3. Монголын түүхэн дэх Христын шашны 3 дахь дэлгэрэлт дэлхийн түүхийн “Их тоглоом” буюу дэлхийг хуваах их гүрнүүдийн бодлоготой холбоотой гэж үзэж болно. 1855-1860 онд Манж Чинь улсаас Англи, Франц зэрэг улсуудтай байгуулсан гэрээгээр Манж Чинь улс харъяа орон нутагтаа Христийн ном сургааль дэлгэрүүлэх, Миссионерийн үйл ажиллагаа явуулахыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч “Хүрээний сайд, Улиастай, Ховдын амбан нарт “Христосын лам нар өөрийн сургаалиа номлохоор Монголд ирэхэд урьд тогтсон гэрээ ёсоор тэднийг хамгаалж тусалж байсугай” гэж Ар Монголын бүх хошуунуудад зар тарааж байлаа.” 16, 17-р зууны миссионеруудын нүүдэл Филиппин хүрч Японы арал дээр мухардан 19-р зууны эхэн үеээс Хятад, Солонгост орж ирсэн. Энэ үеэс эхлэн Монголд Хаант Орос, Манж чин улсаар дамжин миссионеруудын үйл ажиллагаа орж ирлээ. 1840-1850 онд Лондонд хотноо байрладаг “Бриатаны болон гадаад дахь Бибилийн нийгэмлэг”-ийн ивээл доор миссионер Вильям Свен, Эдуард Сталиберг нар зориуд монгол хэл сураад Библийг анх Монгол хэл рүү хөрвүүлж байсан бөгөөд Оросын Монголч эрдэмтэн Н. Ковалевский, Г. Шмидт нар тус тусдаа Библийг орчуулж Санкт-Петрбург хотноо хэвлүүлж байсан мэдээ байдаг. Библийг ийнхүү орчуулж хэвлэж байснаас гадна Ар, Өвөр Монголд Христийн шашны анхны цуглаанууд 19р зуунаас идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж эхлэв. Өвөр Монголд Мостертын цуглаан, Их Хүрээнд Шведийн худалдаачин Ларсоны “Эгч дүүсийн холбоо” гэдэг Христэд итгэгчдийн бүлгэм хамгийн их идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж байлаа. Энэ чуулганы үргэлжлэл нь 1921-1923 онд Гоминданы засгийн газраас олгосон үнэмлэхээр Английн хэдэн эмэгтэй миссионерүүд Хүрээнд ирж маш идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулжээ. Тэд Евангелийн судраас иш татаж зохиосон зурагтай монгол ном товхимолуудыг олон хувиар тарааж халдварт өвчтөнүүдийг үнэ төлбөргүй эмчлэн хүмүүсийг асарч сувилж англи хэл, европийн соёл зааж таниулсан хүмүүнлэгийг үйл ажиллагаа явуулах болов. Эдгээр бүх ажлуудын үр дүнд христост итгэгчдийн тоо олширч байсайн ч монголчуудын дунд хагарал зөрчилдөөн үл ойлголцох байдал төдий л гарсангүй. Харин тэд христосын сургаалаар оюуны хэрэгцээгээ хангах, гадаад ертөнцтэй танилцах гэсэн соён гэгээрлийн үүднээс хандаж байв. Гэсэн хэдий ч 1920-иод оны үеийн улс төрийн уур амьсгалын улмаар дээрх миссионерүүдийн үйл ажиллгааг зогсоож монгол орон өрнөдийн улсуудаас хаалттай болсон билээ.

4. Олон жил хаалттай байсан нийгэм нээгдэж шашин шүтэх эрх чөлөө сэргэж хүмүүс уламжлалт шашин шүтлэгэ сэргээлээ. 1990-ээд дийлэнх нь Атиестууд гэж байсан нийгэм бараг 100 хувь Бурханы шашин шүтэх болж Монголд Шарын шашин нь Экклесия хэв шинжтэй боллоо. Энэ хэв шинж нь нийгэм дэх шашны бүх бүтцүүдээс хамгийн сайн институтчлэгдсэн шашны байгууллага бөгөөд нийгмийн гишүүдийг автоматаар өөрийн гишүүнд оруулж тооцдог бөгөөд нийгэмтэй зарим тохиолдолд бага зэрэг зөрчилдөх боловч зөрчил нь тухайн шашин нийгэмдээ бүрэн уусах маягаар шийдвэрлэгддэг шинжтэй. Шарын шашныг Шашин судлаачид ертөнцийг үгүйсгэдэг хэв шинжтэй шашны бүлэглэлд оруулдаг учир Монголд Шарын шашин Экклесия шинжээ нилээд удаан хадгалан барих болов уу? Нийгэмд алгуур нөлөөлдөг энэ байдлаа Шарын шашин өөрчлөхгүй, мөн орчин үед тохирсон шинэчлэл хийхгүй бол дундад зууны үеийн мухар сүсгийн шинжтэй хэвээрээ байгаа Шарын шашин Экклессия хэв шинжээ бүрэн алдаж зөвхөн ёслол, хүндэтгэлийн шинж чанартай, нийгмийн масс-т нөлөөлөх чадвар бага Шинто шашин шиг юмуу? Төрөөс шашны шинэчлэх үйл ажиллагаанд хүчээр орох, эсвэл нөлөөлөхөөс өөр аргагүй болох сөрөг үр дагавар хүлээж байж болох юм. 1990 оноос Монголд Христийн шашин Миссионеруудын нөлөөгөөр дахин дэлгэрсэн. 1990 оны 10 сарын 7-нд “Ертөнцийн эзний Чуулган” нэртэй Христийн чуулган анх үйл ажиллагаагаа явуулж Дархан, Эрдэнэт зэрэг хөдөө орон нутгуудаар миссионерууд үйл ажиллагаагаа явуулж эхлэсэн. Өмнө 3 дахь үеийн дэлгэрэлт шигээ Христийн шашны ямар ч суурь, эх үндэс байхгүй орчин байсан учраас богино хугацаанд хурдацтай дэлгэрч чадсан байна. Гэхдээ шашинд хандах Монголчуудын уламжлалт хандлагын нөлөө, Буддын шашин Экклесия хэв шинжээ хадгалж байдгийн улмаас Монголд орж ирсэн шинэ шашны урсгалуудад Калт/CULT/, Сект хэлбэрийн шашны урсгалууд бараг дэлгэрээгүй, мөн дэлгэрсэн ч дэмжлэгэ авч чадаагүйгээрээ сайн талтай. Монголд одоо хамгийн идэвхитэйгээр байнга тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж байгаа Христийн шашны урсгалуудаас Мормон, Шинэ Апостол, Ни-Лигийн, Баптистууд, Солонгосын миссионеруудаар дамжин дэлгэрсэн Протестант чиглэлүүдийг нэрлэж болно. 1991-1992 онд Улаанбаатар, Дархан, Эрдэнэтэд 4000-5000 гаруй итгэгч бүхий 10 гаруй чуулган байсан бол 1993 онд 7000 гаруй болж өргөжсөн гэсэн судалгаа хийж байсан. Гэхдээ итгэгч болон чуулганы талаар тогтсон тоо, судалгаа байхгүй нилээд удсан бөгөөд энэ нь улиралын болон хүн амын шилжилт хөдөлгөөн нүүдэлтэй холбоотой байсан. Христийн шашны энэхүү дэлгэрэлтийг судлаачид болон хүн амын дийлэнх хэсэг дотоод сэтгэлийн итгэл үнэмшил гэхээсээ илүү гадаад ертөнцийг танин мэдэхүй, оюуны ухаарал, гэгээрлийн хэлбэрээр үйлчилж байна гэж байхад нэг хэсэг нь олон шашны мөргөлдөөн, зөрчил тэмцлийн үүднээс дан ганц сөргөөр тайлбарлах үзэгдэл их байсан. Тэгвэл өөдөр энэ байдал өөрчлөгдөж Христийн шашин, түүний чуулган шашны цугларалт хийхээс гадна нийгмийн амьдрал, боловсрол, эрүүл мэндэд идэвхитэй оролцож нийгэмд бодьтойгоор нөлөө үзүүлж чаддаг болсон байна. Тэдний идэвхитэй үйл ажиллагаануудын боловсрол, гэгээрэл буяны байгууллагаас гадна төрөл бүийн ТББ, хамтын ажиллагааны клубуудаас харж болно. Үүнээс үзвэл 10-аад жилийн өмнө зохион байгуулагдсан Сект хэлбэрээр орж ирж байсан хэдий жижигхэн ч гэсэн Христийн Шашин өнөөдөр Монгол шашны нийгмийн хамгийн тохиромжтой хэлбэр Деномаци хэв шинжээ олж чадсан байна. Энэ хэв шинж бол нийгэм болон бусад шашнуудтай хамгийн их зохицож чаддаг хамгийн дэвшилттэй институт юм. Тэд нийгэмд хамгийн хурдан дасан зохицож чаддаг, нийгмийн дэвшилтэд байгууллагуудыг дэмжиж, өөрсдөө тэднээр дэмжүүлж чаддаг хамгийн ардчилсан либераль байгууллага байж чаддаг байна.

1992 онд байгуулагдсан Монголын Евангелийн холбооны мэдээнд Монгол өнөөгийн байдлаар 40.000 гаруй итгэгчид байна гэсэн тоо байна. Тус байгууллагын албан ёсны веб сайтанд тэмдэглэдснээр Монголын улсын 21 аймагт 120 гаруй Христэд итгэгч чуулган тогтмол үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Тус холбоо 2020 гэхэд Монголын хүн амын 10 хувийг Христэд итгэгч нараар тэлнэ гэдэг идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулдгаараа их онцлогтой.

3. Дүгнэлт.

Би өөрийн илтгэлдээ Христийн шашны дэлгэрэлт, түүний яагад нийгмийн залуу үе, шинэ үед олныг хамран дэлгэрээд байгаа талаар дүгнэлт өгөхийг зорьсонгүй. Учир энэ дүгнэлтийг нийгэм судлаачид, шашин судлаачид өөр өөрсдийн судалгааны аспектаар судлан давуу, дутагдалтай талуудыг гаргаж ирдэг ч нэгдмэл байр сууринд хүрсэн дүгнэлтэнд хүрэх нь, төн дүгнэлт өгөх нь их ховор байдаг. Харин түүх хэдий шинжлэх ухааны үүднээс дүгнэлт гаргаж, өнөө үед энэ талаар баримтлах үзэл баримтлалыг гаргаж үл чадах ч тухай асуудлын уг үндэс, түүхэн ул мөр, нөлөөлсөн нөлөө зэргийг судлан гаргасны дараа сая бодитой дүгнэлтийг хийхэд түшиг тулгуур болдогийн учраас Христийн шашны түүхийн асуудлыг орчин үетэй холбож тайлбарлахыг хүссэн ажгуу.“Хүн мэдэхгүй зүйлийнхээ дайсан байдаг” гэдэг. Буддын шашинтай зэрэгцэн дэлгэрч байсан Христийн шашин түүхийн тухайн үеийн нөхцөл байдал, газар зүйн онцлог зэргээр биднээс холдон хоцорсон ч бидний өвөг дээдсийн оюуны хэрэгцээ, бүтээсэн түүхийн нэг хэсэг нь болж байсныг бид судлаж тогтоох нь шашин судлалын судалгааны өмнө тавигдаж байгаа хамгийн чухал асуудал. Өнөөдөр нийгэмд дэвшилттэй үзэл суртал, ёс суртахуун, ухамсарыг өгч чадаж байгаа энэ шашныг Монголын ард түмэн харийн шашны дэлгэрэлт, шашин хоорондын мөргөлдөөн, үзэл санааны зөрчилдөөн зэргээр Монголын түүхэнд байгаагүй түүхийн үзэгдлээр тайлбарлаж байхын оронд 13-р зуунд аль хэдийнээ бидний өвөг дээдсийн бий болгосон, одоо хүн төрөлхтний Глобальчлалын амин сүнс болсон Шашны плюраль бодлогыг уламжлан авч аль алиндаа хүндэтгэлтэй хандаж байх нь зүйтэй болов уу? гэж бодож байна. 13-р зуунд Монголчуудын сэлэмийн ирэн доор дэлхийд ПАКС МОНГОЛИА тогтож байсан гэхээс илүү дээрх бодлогын үр шимээр бидний өвөг дээдэс цөөхүүлээ дэлхийд 100 гаруй жил ноёрхож, 400 жилийн турш дэлхийн түүхэнд нөлөөлсөн хүчирхэг угсаатан байж чадсан болов уу?

НОМ ЗҮЙ.

1. Монгол улсын түүх. 1, 2-р боть. УБ. 2004 он.

2. Бартольд В. В. “К вопросу о Чингизидах-Христианах ” Избр. 1964.

3. Гильом де Рубрук “Путешествие в восточные страны” Москва, 1957

4. Рашид-Ад-Дин “Судрын чуулган” /Г. Сүрэнхорлоогийн орчуулга/ Улаанбаатар, 1994

5. RENE GROUSSET “L’EMPIRE DES STEPPES” /Attila, Gengis-khan, Tamerlan /солонгос хэлээр/

6. Huc B. “Christianity in China, Martary, and Thibet” /Солонгос хэлээр/

7. “Дэлхийн шашнуудын түүх” 2004 он. /Солонгос хэлээр/

8. Ю. Болдбаатар. “Нүүдэлчдийн түүхэнд холбогдох загалмайтан Несторуудын 3 дурсгал” “ШУТИС-ийн эрдэм шинжилгээний бичиг” 2003 он.
_
Д.Сэрдарам