Түүх бичлэг гэдэг бол түүхийн шинжлэх ухааны нэг салбар мөн. Нэрийнхээ хувьд хоёр утгатай.1. Түүхийн талаар гарсан бүтээл түүх бичлэг буюу түүх судлал
2. Түүхийн шинжлэх ухаанаар ямар бүтээл гарсан. Ө.х Түүхийн ямар асуудлыг хэр зэрэг судалсан, судалгааны явц, үр дүн, ямар байгааг улируулан нягтaлж цаашид судлах шаардлагатай байгаа зүйлийг дэвшүүлэн судaлдаг.
Ийм учраас аль ч улс үндэстний буюу тодорхой нэгэн томоохон асуудлыг авч үзэхдээ түүний түүх бичлэгийг /судалсан байдлыг/ тодорхойлоход энэ салбар шинжлэх ухаан гол үүрэгтэй. Түүх бичлэг буюу историяграфия бол түүхийн шинжлэх ухаантай зэрэг үүссэн.Бүх улс үндэсний түүхчид зайлшгүй мэдэж байдаг салбар ухаан юм. Монголын түүх бичлэгийн тухай 1953 онд ЗХУ-ын эрдэмтэн Пучковский "ХII-ХIХ зууны үеийн монголын феодлын түүх бичлэг"; 1974 онд Ш.Дорж "Хувьсгалын үеийн түүх бичлэг"; Маамуу, Ш.Дорж нар Монголын түүх бичлэгээр өгүүлэл бичсэн. Түүх бичлэг бол XIII зуунаас XX зууны Монголын түүхийг судласан байдлыг хэмжээний хувьд агуулгын талаар тодруулах ёстой. Монголын түүхийг судлахад томоохон хувь нэмэр оруулсан эрдэмтэд, тэдний гол гол бүтээл, энэ нь ямар сэдэвтэй хамрагдах, аль үе буюу ямар хугацааг хамарсан, хангалттай судлагдсан ямар сэдэв байна, цаашид зайлшгүй судлах шаардлагатай ямар асуудал байна гэдгийг тодруулна. Мөн монголын түүхийг хэрхэн судласан бэ? гэдгийг тодруулахдаа сэдэв агуулгын хувьд үзэж болно. Тухайлбал: "Төрийн түүх", "Төр шашны хосолсон түүх", "Монголд шашин дэлгэрсэн түүх", "Нийт иргэний буюу төрийн түүх" гэж хувааж болно. Монголын түүхчид ямар хүмүүс байсан бэ? гэвэл төрийн түшээ, хэл бичгийн судлаачид, шашны зүтгэлтэнгүүд голлож байсан. Монголын түүхчид түүх боловсруулахдаа янз бүрийн арга хэрэглэнэ.
Нэг хэсэг нь өмнөх түүхээ нягтлан судалж янз бүрийн сурвалжийг ашиглаж биө даасан зохиол туурвисан байдаг. Нөгөө хэсэг нь өмнөх түүхчдийн бүтээлийг бараг тэр чигээр нь авч тухайн зохиолд ташаа өгүүлсэн зүйлийг залруулах буюу тодруулах, огт хөндөөгүй асуудлыг нэмэн оруулах, тайлбарлах, өөрийнхөө санааг бусадтай жишин харьцуулах зэргээр туурвидаг байлаа. Гуравдахь хэсэг нь түүхийн аль нэгэн асуудлыг сонгон авч судaлсан байна. Эдгээрийн аль аль нь монголын түүх судлахад зохих хувь нэмэр оруулсан байдаг. Тийм учраас түүх бичлэг, монголын түүхийн сэдвээр гарсан бүх бүтээлийг заавал судлах шаардлагатай. Энэ нь хувьдаа түүх, түүх бичлэг уйгагүй хөдөлмөр, сайн ой тогтоолтыг шаарддаг.
Мөн монголын түүхээр гадаад хэл дээр буюу харь орны ямар эрдэмтэн, ямар асуудлаар, ямар бүтээл туурвисныг зайлшгүй авч үзэх ёстой. Ингэхгүйгээр Монголын түүх бичлэгийн төвшнийг тодорхойлох боломжгүй. Энэ талаас нь авч үзвэл түүх бичлэг зөвхөн нэг хүний буюу цөөн хүний боловсруулах боломж хязгаарлагдмал салбар ухаан юм. Зарим түүхчид түүх, домог хоёрыг хольж бичсэн байдаг. Энэ нь зөвхөн Монголын түүхэнд ч байдаг биш, дэлхийн түүхэнд ч байдаг. Монголын түүхчид дэлхийн бусад орны түүхчдийн адилаар өөрийнхөө бүтээлийг туурвихын тулд түүх бичлэгийг буюу урьд өмнө гарсан бүтээлүүдийг нэг бүрчлэн үзэхийг байнга анхаарч байлаа.
Ялангуяа XIII зууны 30-аад оноос Монголын түүхийн томоохон бүтээлүүд гарч эхэлсэн. Энэ нь хэд хэдэн зүйлийн шалтаантай. Юуны өмнө Монголчууд бичиг үсгээ боловсронгуй болгож гол гол үйлийг тэмдэглэн бичиж байсан нь түүхт хувирах үндсэн нөхцөл нь болж байсан. Урьд өмнө Монголын эртний улсууд бичиг үсэгтэй байсан тухай мэдээ бий.
Тэдний үлдээсэн бичиг дурсгал ч бий.
♦ Хүннүгийн бичгийн дурсгал-Руни
♦ Түрэг, уйгур-Руни, Уйгаржин монгол бичиг
♦ Хятан-Их, бага бичигтэй байсан
Тэдний бичиж үлдээсэн дурсгалууд Монголоос олддог. Хятадын түүхчдийн бүтээлд энэ тухай тодорхой мэдээ үлдээсэн байдаг. Монголын түүх судлал VIII зууны үеэс эхтэй гэж зарим хүмүүс үздэг. Тэxээр VIII-XII зууны үед Монголчууд өвөг дээдсийнхээ түүхийг мэддэг, Тэр нь голдуу үеэс үед амаар уламжлагдан дамжиж байжээ. ХIII-ХIV зууны үед Монголчуудын түүхийн мэдлэг урьд өмнөхөөс хамаагүй өндөр шатанд гарч томоохон бүтээлүүд гарсан. Энэ үед Монголын төдийгүй дэлхийн түүх, соёлын томоохон дурсгал "Монголын нууц товчоо" бичигдсэн гэж үздэг. Феодлын бутралын үе ХV-ХVII зууны үед Монголын түүх бичлэг буурах хандлагатай болсон. 1630-1911 он хүртэл буюу Манжийн эрхшээлд байх үед Монголын түүх хэсэг зуур саарч, сэргэж тогтмол бус шинжтэй байлаа. 1911-1921 он хүртэл хугацаанд Монголын түүх сэргэх хандлагатай болж зохиол бүтээл гарч эхэлсэн. Ялангуяа шашин, төрийн нэрт хүмүүс, томоохон зүтгэлтнүүдын намтартай холбогдсон үйл ажиллагааг тодруулсан бүтээл гарсан. 1921-1990 он хүртлэх хугацаанд Монголын гүүх бичлэг тодорхой хэмжээгээр ахисан.
Гэвч 1924 оноос эхлэн нэг намын үзэл сурталд хэт баригдаж түүхийг бодит байдлаар авч үзэхийн оронд бүх асуудлыг анги, намын байр сууринаас үнэлж, дүгнэж байсан. Ялангуяа түүхэн зүтгэлтний үйл ажиллагааг хэт үгүйсгэж Монголын түүхэнд ямар ч эерэг үүрэг гүйцэтгээгүй мэтээр тайлбарлаж байлаа. Дээр дурдсанаас үзэхэд Монолын түүх, түүх бичлэг XIII-ХIV зууны үед хөгжиж, ХV-ХVI зууны үед саарч, ХVII-ХIХ зууны үед саарч, сэргэж, XX зуунаас эрчээ авсан боловч 1924 оноос өрөөсгөл байдлаар судалгаа явуулах болсон байна. Түүхийн судалгааны гол арга бол историзм буюу үйл явдлыг бодитойгоор үнэлж дүгнэхийн тулд тал бүрээс нь буюу хэзээ хаана ямар үйл явдал болсон, цаг хугацаа, орон зай, эзэн биетэй нь авч үзэх ёстой.
_
_
mongraphy.blog.banjig.net
No comments:
Post a Comment