Sunday, July 20, 2008

Македонын Александр

Македоны хаан Александрын дорнын байлдан дагуулах аяны дараа тvvний ордонд тогтсон Грек-македоны зєєлєн, ардчилсан заншил нь персийн ёслолын ажиллагаагаар солигдсон.

Персvvд хаанд бараалхахдаа гол тєлєв тэдний ємнє бєхийн, хvндэтгэлийн бэлгэ тэмдэг болгож єєрсдийн хурууны vзvvрийг vнсээд доош сарвайдаг байлаа. Александр эдгээр ёслолыг єєрсдийгєє хэн нэгний харьяат гэж vздэггvй, vvнийг доромжлол мэт хvлээн авдаг чєлєєт Грекvvд, эсвэл урьдын адилхааныг зєвхєн" адил тэнцvvгийн" хvрээний тэргvvн хэмээн vздэг Македончууд, тvvнчлэн грек-македоны "найзууд" нь vйлдэж байхыг хvсдэг байв. Одоо бол хаан хvмvvсийг маш том тансаг цацарт хvлээн авч байсан бєгєєд цацрын тєвд алтан суудал /сэнтий/ байхаас гадна Грек-Македоны болон Персийн харуулын 3 салбар хамгаалдаг байлаа.

Хэн нэгэн Филота, Клит эсвэл Каллисфен ч юм уу Александрын асарт зvгээр нэг орж ирэн нєхєрсєг яриа єрнvvлдэг байсан урьдын цаг єнгєрч, Александрын "найзууд" тvvнд бараалхах зєвшєєрєл аван, тэдний хувьд доромж vзэгдэл болон хувирдаг хааны тансаг хvлээн авалтанд оролцох эрхтэй болдог байв. Тэгээд ч Александр Грекчvvд, Македончуудыг перс зан заншил эзэмшихийг албадах оролдлогоор хязгаарласангvй. Тэр мєн перс орчинд ч грек-македоны заншлыг нэвтрvvлэхийг эрмэлзэж байлаа. 30 мянган хєвvvнийг сонгон аваад тэдэнд грек бичиг заах, Македоны цэргийн арга барилд сургах тушаал буулгажээ. Тvvний тушаалаар III Даарийн хvvхдvvд ч грек хvмvvжилтэй болсон байдаг.

Хааны грек-македоны хvрээлэлд Александр єєрєє перс хvн болохын зэрэгцээ грекчvvд, македончуудыг перс дээрэмчид болохыг албадан шаардаж буй мэт, чєлєєт грекчvvд, македончуудыг боолоо болгох гэсэн дорны дарангуйлагч болон хувирч байгаа мэт санагдах болжээ. Александр ба тvvний грек-македоны хvрээллийн хооронд гvн ангал vvсгэх хааныг тахин шvтэх явдал ч мєн дургvйцэл тєрvvлж байлаа. Ямар ч байсан Александрын армид дургvйцсэн хvмvvс бий болжээ. Тэр ч бvv хэл, Александрын дотны нєхдийн зарим нь тvvнийг дууриахгvй байх болов. Тухайлбал, Гефестион хааныг дэмжин, тvvний адилаар амьдралын хэв маягаа єєрчилсєн байхад, харин ємнє нь Парменионы эрхэлж байсан албыг ЗЗО-аад оны дунд vеэс эхлэн хаших болсон Кратер "эх орны" заншилдаа илэрхийгээр vнэнч хэвээр байсан ба засаг тєрийн тэргvvнийг дэмжих явдал єєрийнх нь vvрэг гэж vздэг хэдий ч Александрыг ухаангvй дууриан дагахыг хvсээгvй бололтой.
Александр ерєнхийдєє цэргvvдийнхээ болон тэдний удирдах бvрэлдэхvvний сэтгэл санааны байдлын тухай сайн мэдэж байсан бєгєєд энэ нь тvvнд маш их тvгшvvр тєрvvлж байлаа. Тэрээр єєрийн "нєхдийн" санаа бодлыг мэдэхийн тулд тэдний захидлуудыг уншиж хянадаг болов. Гэсэн хэдий ч єєрийг нь хєнєєх хуйвалдааныг Александр цэлмэг тэнгэрээс буух аянга мэт хvлээн авчээ. Хуйвалдаанд оролцогч Димн гэгч хэтэрхий чалчаа этгээд дурлалт бvсгvй Никомахт хуйвалдаан болох гэж буй тухай хэлснээс болж энэхvv нууц задарсан байна.

Димн сайн гэр бvлээс гаралтай хэдий ч хvндтэй байр суурь эзлээгvй байсан аж. Димн Никомахт хэлэхдээ, 3 єдрийн дараа Александрыг хороосон байх ба тэр єєрєє энэ хэрэгт эр зоригтой язгууртан эрчvvдийн хамт оролцоно гэжээ. Ятгалга, сvрдvvлэг хэрэглэн айсан Никомахаас дуугvй байх, эл хэрэгт хамтрах амлалтыг нь Димн авав. Гэвч Димнтэй уулзсаныхаа дараа Никомах шууд ах Кебалинд очоод бvхнийг хэлжээ. Ах нар нь хуйвалдагсад муу зvйлд сэрдэхээс хамгаалан Никомахыг асарт vлдээхээр тогтов. Кебалин хааны цацарт орох эрхгvй байсан тул хэн нэгэн тvvнийг хаанд бараалхуулахыг хvлээн vvдэнд нь зогсч байлаа. Тэр удаан хvлээсний эцэст Александрын дэргэд саатсан Филотатай тааралдав. Кебалин тvvнд бvхнийг дэлгэрэнгvй єгvvлээд энэ тухай хаанд хурдан дуулгахыг хvслээ.
Филота дахин хаанд бараалхсан боловч хуйвалдааны тухай огт дурссангvй. Vдэш нь Кебалин хааны цацрын vvдэнд Филотатай тааралдаад хvсэлтийг нь биелvvлсэн эсэхийг асуув. Александрт тvvнтэй ярилиах цаг байгаагvй гэдгээр Филота шалтаг заажээ. Маргааш нь энэ байдал дахин давтагдлаа. Филотагийн байдал Кебалинд сэжиггэй санагдсан тул тэрээр хуарангийн захирагч Метронтой уулзахаар очив. Метрон Кебалиныг нуучихаад энэ vед халуун усны єрєєнд байсан Александрт єєрийн мэдсэн зvйлийг бvгдийг нь хэлжээ. Александр тэр дороо Димныг баривчлуулахаар бие хамгаалагчдаа илгээж, харин єєрєє Кебалиныг биечлэн байцаахаар хуаран руу явав. Тvvнээс мэдэж байсан бvхнийг нь сонссоныхоо дараа Никомах хуйвалдааны талаар хэлснээс хойш хэд хоног єнгєрснийг асууж 3 дахь єдєр нь хэдийн болсон гэдгийг дуулаад муу vйлд хардаж сэрдсэнээсээ болоод Кебалиныг єєрийг нь баривчлахыг тушаалаа. Кебалин мэдээж, хийгдэх гэж буй муу vйлийн тухай сонсмогцоо Филотад хэлэхээр яаравчилсан тухайгаа хэлэв.

Филотагийн нэрийг сонсмогц Александр болгоомжлох болсон байна. Тэр Кебалинаас Филотад хэлсэн vv, vгvй юу, тvvнийг хаанд бараалхахыг шаардсан уу, vгvй юу гэж давтан давтан асууж, асуух бvрдээ тийм гэсэн хариултыг авч байлаа. Эцэст нь Александр гараа дээш нь єргєєд хэзээ нэгэн цагт ойрын хамтран зvтгэгч нь байсан Филотагийн ач тус мэддэггvй тухай тэнгэрт гомдоллов. Энэ vед Димн амиа хорлосон, эсвэл тvvнийг баривчлагсад амийг нь хороосон уу, аль нь бvv мэд. Димныг vхэх гэж байхад Алесандр тvvнээс "Чиний эсрэг би ямар муухай vйл хийсэн билээ? Македоныг захирахад Филота надаас юугаараа илvv юм?" хэмээн асуусан гэдэг. Гэсэн ч тэр єєрийн асуултандаа хариулт авч чадсангvй.
Александр Филотагийн нэрийг сонсох тэр мєчид л Филота болон тvvний эцэг Парменион нарын хувь заяа шийдэгдсэн байжээ. Цаашдын бvх шvvлт Филотагийн эргэн тойронд тєвлєрєн явагдав. Александр Парменионыг хаант засгийг туйлшруулахгvйг эрмэлздэг хамгийн нєлєєтэй язгууртнуудын нэг, манлайлагч гэж vздэг байжээ. Гэхдээ тэр хоёрдагч vvрэг гvйцэтгэж байсан. Хуйвалдаан илрэх vеэр армиас хол, Мийдэд байсан аж. Парменионы хvv Филотагийн биеэ авч явсан байдал Александрын дургvйцлийг тєрvvлэн бодлогошролд оруулав. Филотагийн ярьж явдаг дараах яриа тvvний амраг, Пиднагаас ирсэн Антигона гэгч эмэгтэйгээр дамжин Александрын сонорт хvрчээ. Тэрээр бvх ялалтыг Парменион, Филота хоёр л авчирсан, зєвхєн тэдний ачаар л Александр гэгч энэ бяцхан хvv хаан болсон.

"Хэрэв Парменион байгаагvй бол тэр Филипп яах ч байсан юм? Хэрэв Филота л ингээгvй бол энэ Александр яах байсан юм? Хэрвээ бид хvсээгvй бол энэ могойнууд, энэ Аммон хаана байх байсан юм?" гэхчилэн Филота асууж байлаа. Парменионы хvv, нэр алдарт дуртай Филотад шинэ чиглэлд єширхсєнєє нуух нь хамаагvй хэцvv байсан. Эцгээсээ догшин зантай, улс тєрд дуртай тэрбээр ямар ч байсан хамгийн явцуу хvрээнд уур хилэн бий болгов. Бас Филота Александр болон тvvний ойр дотныхны дэргэд дуугvй байлаа ч тvvний янз байдал бvхэнд ойлгомжтой байдаг. Мєн тvvний хэлснийг хаанд ховлогсод ч дутагдалгvй байсангvй. Александр Филотагийн арми дахь нэр хvнд, тvvний эцгийн гавъяа зэргийг нь бодоод олон жилийн турш тэвчсэн билээ. Даарийг vхсэний дараа зєрчилдєєн хурцдахад язгууртны морьт хороог даргалж байсан Филота улам бvр тэвчихийн аргагvй болсон. Тэр лагерьт эцгийнхээ орыг эзлэн Филиппийн уламжлалыг даган дэлгэрvvлэгч болсноор язгууртнуудын хvрээнд ихээхэн дэмжлэгийг олсон гэдэг нь эргэлзээгvй. Эцсийн дvнд энэ хvн хамгаас аюултай нэгэн байжээ. Филотагийн Каллисфентэй ярьсан яриа байдаг. "Афинд хэнийг илvvд vзэж байна?" хэмээн Филотаг асуухад: "Хоёр дарангуйлагчийн нэгийг алж, дарангуйллыг устгасан учраас Гармодий, Аристогитон нарыг л илvvд vзэцгээж байна" гэж Каллисфен хариулжээ.
"Дарангуйлагчийг алсан хvн грекийн аль нэгэн хотод аврагдан vддэж чадах уу?" гэж Филотаг асуухад "Бусад хотуудад ч vгvй ч байж магад, гэхдээ афинчуудын дунд тэр нуугдаж чадна. Тэд чинь Гераклын хvvхдvvдийн тєлєє Элладын дарангуйлагч байсан Еврисфейн эсрэг хvртэл дайтсан шvv дээ" хэмээн Каллисфен хэлэв. Энэ яриаг арай ч зохиогvй биз. Энэ хоёрын аль аль нь Александрын бодлогод маш дургvй байсныг тооцвол хэр зэрэг тааламжтайгаар Александрыг хєнєєхийг хvсч байсныг тєсєєлж болох л юм. Дарангуйлагчийг хороосон хvмvvст хєшєє босгон дурсгалыг нь хvндэтгэдэг Афин нь Александрын дайсан байсан бєгєєд Македоны хааныг хєнєєвєл жинхэнэ нуугдаж болох газар нь Афин гэдгийг Каллисфен хэлсэн байж болох юм. Филота хуйвалдааны тухай хаанд дуулгахыг хvсээгvй нь тэр ямар ч тохиолдодд Александрыг vхсэний дараа нєхцєл байдлыг єєртєє ашигтайгаар эргvvлэх бодолтой байсантай холбоотой.

Димныг vхсэний дараахан Александр Филотаг дуудан ирvvлээд гэм буруугаа няцаахыг санал болгосон. Харин Филота бvхнийг тоглоом шоглоом болгохыг оролдон Кебалин тvvнд завхай Никомахын vгийг дамжуулсан боловч тэр ийм єчvvхэн амьтанд итгээгvй бєгєєд хэрэв энэ ярианы талаар хэлэх юм бол тvvнийг шоолон инээлдэх болно гэж бодсон тухайгаа хэлжээ. Александр тайлбарыг сонсч байгаа мэт дvр vзvvлээд тvvнийг гарсны дараа шууд "нєхдєє" дуудсан байна. Ингэхдээ Филотаг оролцуулсангvй. Никомахыг байцаасны дараа Филотагийн хэргийг хэлэлцэв. Парменион, тvvний хvvг нь зайлуулах бодолтой, саяхан Парменионы орыг эзлээд байсан Кратер гол яллагч нь байжээ.
Зєвлєгєєнд оролцогчид Филотаг хуйвалдааныг зохион байгуулсан,эсвэл хуйвалдааны оролцогч нь байсан гэж vзээд мєрдєн байцаалт явуулахаар шийдвэрлэжээ. Зєвлєгєєн дээр яригдсан бvхний тухай юу ч ярихгvй байхыг Александр тушаалаа. Маргааш нь аянд явахаар зарлаж, Филота юу ч болоогvй юм шиг хааны дайллаганд уригдсан ба Александр ч тvvнтэй нєхєрсгєєр ярилцаж байв. Энэ vед лагерийн бvх гарц, замыг цэргvvд эзэллээ. Шєнє дунд хааны цацарт тvvний "найз" Гефестион, Кратер, Кен /Филотын хvргэн/, Эригий нар, мєн тvvнчлэн бие хамгаалагчдын отрядын Пердикк, Леоннат нар хvрэлцэн ирцгээв. Александр єєрийн "нєхрийг" баривчлуулахаар Дейномены хvv Атарийгийн удирдлаган дор 300 хvнтэй отрядыг илгээжээ. Филотаг орондоо байхад нь барьж, хvлээстэй, толгойг нь битvvлсэн тvvнийг Александрын цацарт аваачлаа. Маргааш нь Александр Филотагийн хэргийг Македоны заншил ёсоор цэргийн шvvхээр оруулахаар шийдэн бvх цэргээ зэвсэгтэй нь ирvvлэхийг тушаав. Энд Александр шууд л Парменион, Филота нарыг хуйвалдаанд буруутгалаа. Аминта, Кен нар ч тэднийг мєн буруутгав. Эцэст нь Филотад vг хэлэх боломж олгов. Никомах, Кебалин нарын хэн нь ч хуйвалдаанд оролцогсдыг нэрлэхдээ тvvнийг дурьдаагvй боловч Филота єєрийгєє зєвтгєх боломж олдсонгvй. Тэрээр єєрийн дуугvй байгаа явдлаа хангалттай тайлбарлаж чадаагvй байна.

Уурлаж хилэгнэсэн цэргvvд тvvнийг цаазлахыг шаардаж байлаа. Гефестион, Кратер, Кен нарын шаардлагаар шєнє нь Филотаг тамлажээ. Аймшигтай харгис хэрцгий байцаалтын vеэр Филота бvр Египтэд Александрыг тахин шvтэх тухай зарлан тунхаглах vед Парменион болон Гавгамелын тулаанд амь vрэгдсэн Гегелох нар III Даарийг устгасны дараа Александрыг алахаар тохиролцсон, тэгээд Филотаг хуйвалдаанд оролцохыг албадсан гэж мэдvvлсэн байна. Тамлуулж байж хэлсэн тvvний мэдvvлэг хэр vнэн зєв болохыг одоо шvvн тунгаах боломжгvй юм.
Филотад тулгасан гэм бурууг Плутарх "Бєєн гvтгэлэг" гэж нэрлэсэн. Гэхдээ болох гэж буй дайралтын тухай мэдээлээгvй нь Филотаг сэжигтэн болгож, тvvний эцэг Парменионыг хvvгийнх нь хамт буруутгаж, тэднийг устгах гэсэн Александрын хvсэл биелэх боломж олгожээ. Тамлах vед Александр єєрийн биеэр байж, цєхрєнгєє баран орилж, Гефестионоос єршєєн хэлтрvvлэхийг гуйх Филотагийн мэдvvлгийг хєшигний цаанаас сонсон хэвтэж байсан ажээ. Тэр ч бvv хэл, Александр "Филота чи аймхай хулчгар байж ийм хэрэг єдvvлж зvрхэлнэ гэнэ ээ?" гэж дуу алдсан гэдэг.

Хааны алуурчинд тамлан зовоолт хангалтгvй санагдсан бололтой, тэрээр єєрийн дайсныг vг хэлээр мєн доромжилж байжээ. Маргааш єдєр нь цэргийн цуглаан дээр єєрєє явж чадахгvй болсон Филотаг авчран, мэдvvлгийг нь уншиж сонсгов. Vvний дараа хамтран оролцогч Деметрийг мєн цэргийн шvvхэд танилцуулсан байна. Деметрий харин бvгдийг vгvйсгэн, тvvнийг тамлахыг шаарджээ. Зовж шаналсан Филота Деметрийг хуйвалдаанд оролцсон эсэхийг мэдэхээр алуурчид єєрийг нь дахин тамлах байх хэмээн айхдаа холгvй зогсч байсан Калис гэгчийг дуудав. Айсан Калис очихоос татгалзахад Филота "Деметрий худал хэлснээс болж намайг дахин тамлахыг чи vзэх гээ юv?" гэхийг бvгд сонслоо.
Энэ байдал бvх нийтийн анхаарлыг татав. Калис айсандаа хувхай цайн дуу нь гарахаа болилоо. Урьд нь тvvнийн нэрийг хэн ч хэлээгvй ба эргэн тойрон байсан македончууд Филотаг гэм зэмгvй нэгнийг буруутгаж байна гэж бодох дєхєж байтал гэнэт Калис тэвчсэнгvй, Деметрий тэр хоёр Александрыг хороох гэж байсан хэмээн хэлжээ. Цэргийн цуглаанаас гэм буруутнууд болон Филотаг Македоны заншил ёсоор цаазаар авах ял оноож, жад чулуугаар шидлэв. Тэдний дараа 3 жил хоригдсон Линкестийн Александрыг мєн цаазаллаа. Филотатай нєхєрсєг харьцаатай байсан, Александрын эсрэг хуйвалдаанд оролцсон хэмээн буруутгаад байсан Андромены хvv Аминтаг цагаатгаж хорионоос суллав. Парменионы учрыг олох ажлыг зохион байгуулахыг Александр цэргийн хєгшин даргын хамгийн дотны найз Полидамантад даалгажээ.

Хоёр арабын хамтаар Полидамант тэмээгээр 11 хоногт цєлийг гатлаад шvvгдэгчийг цаазлах тушаалыг Мийдэд хvргэсний зэрэгцээ Парменионд хоёр захидал авчирсны нэг нь хаанаас, нєгєє нь Филотагаас ирсэн мэт хэлсэн байна. Євгєнийг хvvгээсээ ирсэн гэх захидлыг уншиж байх хооронд Македоны цэргийн дээд дарга нарын нэг, Кены ах Клеандр тvvнд илдээ дvрээд дараа нь хоолойг нь огтлов. Бусад нь тvvнийг илдээрээ хатгаж цавчиж эхэллээ. Парменионы толгойг Александрт явуулжээ. Парменион, Филота нар болон хуйвалдааны бусад оролцогсод, мєн Линкестийн Александрыг устгаснаар хаан єєрийн зорилгын зєвхєн нэг хэсгийг биелvvлэв. Тэр эсэргvv нарыг дарж айлгасан хэдий ч энэ нь тvр зуурынх байлаа.
Парменион, Филота нарын vхэл армид Александрын хувьд таагуй яриа гарахад хvргэв. Шийтгvvлсэн хvмvvсийг єрєвдсєн хvн цєєнгvй байлаа. Линкестийн Александрыг цаазаар аваачсан явдал нь тvvний тєрєл, Македоны амбан Антипатраг хааны дайсан болгов. Энэ явдалд дургvйцснийг нь захидлыг нь давхар шалгаж байж мэдсэн Александр тэдгээр цэргvvдээс торгуулийн салбар шиг нэг хэсэг байгууллаа. Энэхvv хэсгээс гарахын тулд цэргvvд онцгой гавъяа байгуулж байсан хэдий ч тэдний санаа бодол єєрчлєгдсєнгvй. Македон. Христийн тооллын ємнєх 330 он.

Александер цааш үргэлжлүүлэн байлдан дагуулахыг хүссэн боловч 7 жилийн аян дайнаас цэргүүд залхаж эхэлсэн байна. Энэтхэгт маш хүнд нөхцөлд дайнаа өндөрлөөд Вавилоноор дамжин Александерияд хүрчээ. Александерын байлдан дагуулалт нь өрнийн улсууд ялангуяа грек ертөнцийн ертөнцийг үзэх үзлийг газар зүйн хувьд тодорхойлсон гэдэг.МЭӨ 323 оны зун гэнэт нас баржээ. Түүний үхлийн шалтгааныг өвчин эсвэл хортой дарс уусанаас болсон гэж тайлбарладаг. Ямар ч байсан амьдад нь үнэнч түүний нөхдөөс үхсэнийх нь дараа шууд оршуулах сэтгэлтэн байгаагүй билээ. Александерын өв залгамжлагчаа амжиж хэлж чадаагүй нь түүний эзэнт гүрнийг бутаргасан өвөр хоорондын дайнд хүргэсэн юм.


No comments:

: