Золотаревск ий одоогийн Пенз мужийн нутаг дэвсгэрт байдаг. Эндээс хайгуулчид єнгєрсєн зууны 60-аад оны їед Монголчууд ын эвдэж сїйтгэсэн хэрмийг олж байсан ч саяхан тїїхчид 1237 онд болсон їйл явдлын їнэн мєнийг дэлгэрэнгїй нээж илрїїллээ. Дундад зууны їед улс тєрийн асуудлыг шийдэх гол арга зам нь цэргийн хїч байсан учраас хилийн мєргєлдєєн болон том хэмжээний тулаан тийм ч цєєхєн болж байгаагїй юм. Гэвч тэр болгоныг гэрчлэх бодит баримт манай їед тэгтлээ олон олддоггїй. Тийм ч учраас том тулааны талаар олдсон шинэ юм бїхэн эрдэмтдийн сонирхлыг асар ихээр татдаг. Пензийн их сургуулийн профессор, тїїхийн ухааны доктор, Геннадий Белорыбкин 13-р зууны їед болсон том тулааны ул мєрийг их тодорхой илрїїлжээ.-Яг энд цуст тулаан болсон гэж цасанд дарагдсан ойн чєлєєг зааж Геннадий Белорыбкин хэлэв. Сїйтгэгдсэн балгас , хориглолтын ул мєр уг дайныг санагдуулж одоо ч тэнд байдаг. Энд маш том аугаа тулаан болсон боловч хамгийн сонирхолтой нь энэ тухай бид саяхан л мэдсэн. Цайзын ойр хавьд янз бїрийн хїмїїс байнга ирж малтлага хийдэг гэсэн мэдээлэл эрдэмтдийн чихэнд хїрдэг байсан. Ашиг хонжоо хайгчид зєвхєн алт, мєнгєн їнэт эдлэл болон їнэд хїрэх юм бїхнийг хамж авсан байлаа. Харин нум, сум, саадаг, морин цэргийн тоноглол зэрэг юмсыг тэнд нь їлдээсэн байв. Ашиг хонжоо хайгчдын анзаараагїй бїхэл бїтэн овоо шиг эд зїйлсийг эрдэмтэд тэндээс олсон. Эдгээр олдвор нь ойролцоогоор 6-7 га газар тарааж хаясан эд зїйлс байсан юм. Олсон эд зїйлс нь нум сум саадаг, сэлэмний їлдэгдэл морины тоноглол зэрэг байсан. Тїїнээс гадна маш их хэмжээний араг яс олдсон. Олдсон араг яс дотор суманд харвуулсан яс, цавчуулсан хохимой толгой, бороохой барьсан гарын сарвуу хїртэл байсан.
Энэ газар нутаг 13-р зууны їед Болгарт хамаардаг байсан ба олон жилийн судалгааны їр дїнд Болгараас ч ийм их сумны зэв олдож болох юм гэж Геннадий Белорыбкин хэлж байна. Иймэрхїї маягийн сумны зэвийг эртний Оросын хаанаас ч олж болох аж. Геннадий Белорыбкин олдвороо Москва болон Санкт Петербургийн эртний зэвсэгийг судлах тєв рїї илгээсэн ба тїїний явуулсан зїйлсийг їзсэн хїн болгон гайхсандаа сандлаасаа босоход хїрсэн гэдэг. Тїїний дараа эрдэмтдийн ємнє энэ їйл явдлыг яг хэзээ болсныг тодруулах том ажил тулгарсан юм. 13-р зуунд хоёр том тїїхэн тулаан болж байсан. Эхнийх нь 1223 онд Калка голын эрэг дээр Субэй хаан Оросыг тїрэмгийлсэн. Энэ дайны дараа Монголын дайчид болгарчуудын отолтод орж, сїйрэн сїр хїч нь доройтсон гэж тїїхчид їздэг. Олон тїїхчид энэ тулааныг Золотаревскийд болсон гэдэг. Хоёрдахь їл мэдэгдэх том тулаан нь 1237 онд Бат хаан Орос руу довтолж Резанийг эзэлж авсан ба эцэст нь Зїїн хойд Оросыг тэр чигээр нь эзлэж авсан юм. Монголын хаан Оросыг эзлэхээсээ ємнє Резань болон Волгын хавьд намаржсан. Энд л хамгийн сонирхолтой їйл явдал єрнєсєн байж болзошгїй.
Тїїхийн он тооллын бичигт болон эрдэмтдийн хэлж байгаагаар бол Бат хаан Нузла голын эрэг дээр юм уу эсвэл Олуза хотын орчимд хэдэн сар саатсан. Тэр хавьд Монголчуудын байсныг гэрчлэх балгас байдаг бєгєєд тэндээс эрдэмтэд монголчуудын эдэлж хэрэглэдэг эд зїйлсийг олсон байдаг. Бат хаан тэр хавьд хэдэн сар саатахдаа зэргэлдээх хот суурин, цайз хэрмийг эзлэж хэрхэн тїрэмгийлснийг тэр болгоныг тїїхчид олж илрїїлээгїй юм. Харин Бат хааны эзлэн тїрэмгийллийн нэг энд болсон гэдгийг Геннадий Белорыбкин нотoлжээ. Энд болсон тулаанд нэг талаас голдуу тїрэгїїдээс бїрдсэн Монголын дайчид нєгєє талаас орос, молдав, болгар зэрэг олон ястан їндэстнээс бїрдсэн хамгаалагчид байсан байна. Энэ дайн эрдэмтдийн бодож байсанчлан монголчуудын аян дайны замд дайралдсан цайз хэрмийг булаан эзлэх тєдийхєн зїйл байгаагїй. Учир нь Золотаревский суурин нь тэр їедээ Болгар болон Киевийн оросыг холбосон худалдааны гол зам байсан. Нэг їгээр хэлбэл энэ суурин чухал тїшэц газар юм. Ийм учраас ямар ч їнээр хамаагїй тїїнийг эзлэн авах хэрэгтэй нь хэнд ч ойлгомжтой. Мэдээж хотын оршин суугчид їїнийг мэдэж байсан тул нїїрлэж буй аюулд маш их бэлтгэлтэй байсан ажээ.
Тэд эртнээс цайзын гадна чонын нїх гэгдэх дотогшоо шатaлсан нїх бэлдэж од хэлбэрийн тємєр хадаас хаялсан. Тэр нїхэнд унасан морьд маш хїнд гэмтэл авдаг тул морин цэргїїд хэрмэнд ойртох бараг боломжгїй. Эдгээр нїхнїїд нь зєвхєн морин цэргийг "намнахад" зориулагдаагїй. Мєн цайз руу авирах техник хэрэгслийг ч ойртуулдаггїй байжээ. Дашрамд энэ нїхнїїд зуун жилийн дараа яг тэр хэвээрээ байж л байсан гэдэг. Геннадий Белорыбкины їзэж байгаагаар Бат хаан цайз руу шєнє дунд дайрсан. Цайзыг бїх талаас нь бїслэж байгаад хамгаалагчдыг зэр зэвсгээ хураалгаж бууж єгч хаалгаа нээхийг шаардсан. Гэвч эсэргїїцэлтэй тулгарч довтолсон. Тэгэхдээ дайчдынхаа хагасыг л довтолгоонд оруулж тойрон бїжиг гэгдэх довтолгооны тактик хэрэглэсэн. Морьт цэргїїд цайзыг бїсэлж эхлээд суман мєндєр оруулсан. Дундад зууны їеийн байлдааны тактикаар бол энэ нь богино хугацааны бут цохилт юм. Цэргїїдийн хуяг дуулга нь ойролцоогоор 50 кг байсан учраас тэд удаан зууралдаж тулалдах нь биологийн хувьд бараг боломжгїй. Харин Монголчууд єєрсдийнхєє хїчний давууг ашиглаж тулаанд орох дайчдаа байнга сэлгэж, ядарсан нэгэндээ амрах боломж олгодог байв.
"Хэн ч орж, гарч чадамгїй маш сайн хамгаалагдсан цайз хэрэмтэй монголчууд тааралдахдаа дайчдаа байнга сэлгэж тулааныг хэдэн єдрєєр зогсоохгїй байлддаг ба хэрвээ энэ тактик нь амжилт олохгїй бол алсан хїмїїсийн єєхєєр хийсэн бамбар асааж галддаг байв. Энэ гал нь хаана ч унасан унтарна гэж ер їгїй" гэж франц лам Плано Картини IV Иоанн Павелд бичсэн байдаг. Ийм галаар Золоторевскийг устгасан болов уу гэж эрдэмтэд їзэж байна. Тулаан хїч тэнцвэргїй болсныг хамгаалагчид 1000-гаад, Бат хааны арми 5 мянган дайчидтай байснаас харж болно. Плано Карпини бичсэнээр бол Монголын дайчид хоёр, эсвэл гурван нум, їгїй бол нэг сайн том саадагтай, хангалттай сумтай, сїх, олс, зєвхєн нэг тал нь хурц иртэй юуг ч нэг цавчилтаар тасар татах илдээр зэвсэглэсэн байдаг. Тїїнээс гадна морио болон єєрєє иж бїрэн хуяг дуулгатай байсан ажээ. Тїїний бичсэн энэ бїх зэвсгийг Золотаревскийгаас олсон юм. Сумны зэв нь гэхэд л олон тєрлийнх байсан гэдэг. Нарийхан шєвєг хэлбэрийн зэв нь гархи хуягыг сэтлэхэд цїїц хэлбэрийн зэв нь бамбай болон дуулгыг цєм цохиход зориулагдсан юм байж. Цїїц хэлбэрийн сумны зэв нь модоор хийсэн бамбайны эрлэг байсан.
Ер нь бол энэ тулаан 2 хоног їргэлжилсэн ба їїний їр дїнд хамгаалагчдын ихэнх нь їрэгдсэн гэж Белорыбкий ярьж байна. Эцсийн эцэст Бат хаан хятадын хэрэм давах хэрэгслийн тусламжтайгаар цайзад нэвтэрч дєнгєсєн. Тэр амьд їлдсэн хїн бїрийг алахыг тушааж хїїхэд эмэгтэйчїїдийг нэг амбаарт хийж шатаасан. Эрдэмтэд їр тариа хангадаг газраас бїхэл бїтэн хїїрэн овоо олсноо їїгээр тайлбарлажээ. Ер нь бол монголчууд эсэргїїцэл їзїїлсэн ард тїмнийг ингэж шийтгэдэг байсан юм. Харин ямар ч эсэргїїцэлгїй бууж єгсєн хїмїїст гар хїрдэггїй байсан гэдэг. Їїнээс їзэхэд Золотаревскийн ард тїмэн ширїїн эсэргїїцэл їзїїлж тулалдсаныхаа тєлєє хїйс тэмтрїїлж газрын хєрснєєс арчигдсан гэж тэд таамаглаж байна. Тулааны талбарт амь їрэгдсэн цэргїїдийн цогцос байснаараа л байгаа нь тэднийг оршуулах амьд хїн байгаагїйгээр л тайлбарлагдана.
Мэдээж Золотаревскийн тулааныг цаашид судлан шинжлэх шаардлагатай. Энэ тїїхэн газар мєн ч олон нууцыг хадгалж байгаа. Цайзыг хамгаалах дайчдыг хэн удирдаж байсан. Мєн яагаад нэг ч тїїхэн сударт энэ тухай тэмдэглэгдэж їлдээгїй гээд олон олон нууцыг Золоторевский нуусаар.
No comments:
Post a Comment