А.Думбурай: ТVVХИЙН VНЭНД ГVЙЦЭГДСЭН НЬ

(үргэлжлэл-2)

Мөрдөн байцаалтыг 8 дугаар сарын сүүлчээр дуусгаж ялын төлөвлөгөөг зохиохдоо дараах гэмт үйлдлүүд байна гэж үзжээ.

1. 1929 оны намар тайж Эрэгдэн- дагва Хятадын засгийн газар, цэргийн дээд рэхтэн хийгээд төвд гэгээн Банчинбогд нарт тусгайлан бэлтгэсэн захидалдаа гадаад Монголын зүдгүүртэй барх байдал ба улаан Оросын дарлалд байгаа зэргийг тодорхой тоочиж, ардын хувьсгалт засгийг устгах зэвсэг бүхий тусламж гуйжээ.
2. Энэ захидлаа зохигчдод явуулаагүй, Эрэгдэндагва хадгалж байсан. 1929 оны өвөл цагаас эхлэн 1930 оны 5 дугаар сар хүртэл тэрээр уг захидалд дурдсан ёсоор ажлыг гүйцэтгэж чадах бөгөөд биеэр бүх байгууллагын өмнөөс явуулах, энэ захидлыг тусгай төлөөлөгчийн хамт Хятадад явуулаад хариуг хүлээх зуур тус улсын дотор үүсгэсэн хэрэг ажлаа хэвээр явуулахын тулд харилцаа байгуулах нэг санаа бүхий этгээд нарыг эрж байсан.
3. Эрэгдэндагва, харгис лам Манзшир хутагт, Дилав хутагт, Егүзэр хутагт, ловон Шаамар /Ишлодон/, Бүүвэй гавж, Чин ван лам Дашдэндэв нарын толгойлогчид Гомбо-Идшин гүн, Аюуш гүн, Нямжав бэйс зэрэг хүмүүстэй харилцаж тэдэнд захидлаа үзүүлэх, уул захидалд юуг тусгах, цаашид хэрхэн ажиллах тухай хэлэлцэж байсан.
4. Энэ хэрэгт холбогдсон хүмүүс хоорондоо хэлэлцэн зөвшөөрөлцсөний дараа Улаанбаатар хот, Манзшир, Егүзэрийн хийдийн хооронд харлицаа тогтоож цаашид хийх ажлын төлөвлөгөөг үйлдэж энэ оны 5 дугаар сард Эрэгдэндагва нь нөхдийн өмнөөс төлөөлөгч болж уг захидлаа авч Хятад явах зам зуур тус газрын албан хаагчдад баригдсан гэжээ. Цааш нь уг хэрэгт холбогдсон 38 хүн нэг бүрийн гэмт үйлдлийг тодорхойлж, тус улсын шүүх цаазны бичгийн тусгай ангийн 25, 42, 46 дугаар зүйлд зааснаар яллагдахыг зааж шүүх таслах газруудын дүрмийн 2 дугаар бүлгийн 29 дүгээр зүйлд зааснаар уг хэргийг Улсын дээд шүүх таслах газарт шилжүүлсэн байна.
Б.Эрэгдэндагва тэргүүтэй 38 этгээдийн хэргийг БНМАУ-ын Ерөнхий шүүх таслах газар хүлээн авч хянаад хурлын дарга Р.Мэнд, гишүүдэд А.Амар, Эрилдаваа, Өлзийбат, Догсом нар оролцсон шүүн таслах хурлыг 1930 оны 9 дүгээр сарын 15-29-ний өдөр өргөтгөн хийжээ.
Гадаадын эзэрхэг түрэмгий Хятад, Японоос зэвсэгт цэрэг урин тус ардын хуьсгалт засаг төрийг устгахаар зорьж эсэргүү бүлгэм байгуулж, ажил явуулгаа гүйцэтгэхийг оролдож, төлөөлөгчөөрөө Хятадын засгийн газар ба Банчинбогдод өгөх бичгийг илгээж байгаад илрэн баригдсан улс төрийн хүнд холбогдол бүхий ялт Б.Эрэгдэндагва, Ж.Галсандаш нарын 38 этгээдийн тухай хэргийг шүүнтаслахад улсын яллагч Ядамсүрэн, Чулуунбат, олон нийтийн яллагч Цэндсүрэн, улаан цэргийн шинжээч Пунцаг, хэрэгтний өмгөөлөгч Намсрай, Сэржхүү, Жамсранжав, Санжмятав, Цэвэгжав нар оролцжээ. Таслан шийтгэх хурал олны өмнө ил тод явагдсан байна. Шүүх ххурал хэрэгтэн этгээдийн өчиг мэдүүлэг, хэргийн бичиг сэлт, шинэчилсэн байцаалт зэргийг хянан үзээд таслан шийтгэсэн тогтоолдоо:
1. Энэ эсэргүү бүлгэм 1929 оны намар эхлэх ихээхэн бэлтгэлтэй байгуулагдаж, түүний гол штаб нь Улаанбаатар хот бөгөөд салбар нь Егүзэр, Намдаваа, Манзширийн хийд зэрэгт байгуулагдаж нийт 30 гаруй гишүүнийг элсүүлжээ.
2. Тус улсын хувьсгалт засаг төрийг зүйл зүйлээр загнан муушаасан бөгөөд зарц ядуу ба дунд ардын хөдөлгөөн, тэдний хүсэл эрмэлзлээр байгуулагдсан нам засгийг цэргийн хүчээр байгуулсан хэмээн гүтгэжээ.
3. Феодалын хөрөнгийг хураасан ба эрхийг хассан хийгээд шашин төрийг тусгаарласан явдлыг эсэргүүцэн тэмцжээ.
4. Тус улсын гадаад харгис цэргийн хүчинд автагдаж хүн ард, хөрөнгө хогшлоо хэлмэгдүүлэн бүхий л түгшүүртэй үесэд халуун тусламж үзүүлсэн дэлхийн ангийн хувьсгалын хөдөлгөгчид болох СССР улсыг зүйл бүрээр гүтгэн муучилсан төдийгүй бидний хоёр улсын хэлхээ холбоог холдуулан тэмцэлдүүлэхийг эрмэлзжээ.
5. Тийм учраас тус улсын тусгаар тогтнолын хувьсгалт улс төрийг Хятадын харгис цэргийн хүчээр устгаж Хятадын мэдэлд болгон оруулахыг зорьжээ.
6. Энэ эсэргүү бүлгэмийн хэрэг нь харгис феодал ба лам нарын этгээдээс өөрсдийн хорыг илрүүлэн үзүүлснээр үл барам үгээгүй ардын дарангуйлан захирах хатуу засгийг устгах хэмээсэн үндсэн зорилго явуулга нь …баримттайгаар тодорхойлогдсон. Эдний үйлдсэн хэрэг бол улс төрийн холбогдол бхий хүнд ноцтой эрүүгийн хэрэг даруй мөний тул … хууль ёсоор цээрлүүлэн шийтгэнэ гэж дурдсан байна.