Монголчууд харийн соёлыг олон зууны турш илvvд vзэж ирсэн нь илт байх ба энэ нь нvvдэлчний сэтгэхvйтэй нэн холбоотой ойлголт болно. Харь гvрний олз болж, харин ч тэдний соёлд vнэлж баршгvй хувь нэмэр болсоор ирсэн байна. Yvний нэгэн илрэл бол Монголын Их Юань Гvрний vеийн сэхээтнvvдийн бvтээл юм. Бас нэгэн илрэл бол шарын шашины онолд єєрийн хувь нэмрээ оруулсан олон мянган монгол эрдэмтдийн бvтээл тvвд хэлээр vлдсэн тул тэд ч мєн одоо Тєвдийн соёлын баганa болсоор, гадныхан тvvнийг нь Монголын гэхээсээ Тvвдийнх хэмээн vзэж, орчуулж хэрэглэн, бидний євєг дээдсийн оюуны бvтээлийн vнэ цэнийг бууруулж байна. Хoрвooд ирээд буцахдаа хийсэн бvтээснээ нэр усгvй vлдээдэг байсан тэдний даруу гэхэд дэндvv даруу зан заншилтай холбоотой болов уу. Энэ удаад харийн соёлыг шvvрдэн байж нэгэн домогт монгол хvний тухай сийрvvлэн бичив.(домогт монгол хvн цувралаас)Монголчууд эх хэлээрээ уран бvтээлээ туурвиж ирснээс гадна хятад, тєвд, орос зэрэг бусад vндэстний хэлээр ч мєн бичиж байжээ. Ялангуяа Юань улсын vед хятад соёлын нєлєєгєєр монголчуудын дунд хятадаар уран бvтээл туурвидаг зохиолчид бvрэлдсэн бa хятадаар яруу найргийн зохиол бичдэг хvмvvс ч олширох хандлагатай байжээ. Жишээ нь Юань улсын Хубилай цэцэн хаан, Тєвтємєр хаан, Тогоонтємєр хаан, Лян ван Базарпалам зэрэг хаад, вангууд хятадаар яруу найргийн зохиол туурвиж байсан гэсэн мэдээ бий бєгєєд тэр vед Баян чинсан, Аргуй, Дайбєх, Ёлбєх нарын зэрэг хятад хэлэнд нэвтэрхий нэрт яруу найрагчид шалгаран гарсан билээ.
Юань улсын vеийн нэрт бичгийн монгол хvмvvсийг дурдахад монголын уран зохиолын тvvхэн дэх анхны эмэгтэй яруу найрагч Агай гvнжийг зvй ёсоор тэмдэглэх хэрэгтэй. Агай гvнж хятадын баруун ємнєд нутгийн Юньнань мужийн Чжун цинфуд (одоогийн Куньмин хотод) тєржээ. Тэрээр Юань улсын сvvлийн жилуудэд Юаньнань мужийг захирч байсан Лян ван Базарпалам ноёны охин болохоор хvмvvс тvvнийг гvнж хэмээн хvндэтгэн нэрлэдэг ажээ. Тvvний яруу найргийн бvтээлээс єєрийх нь хайр дурлалын vйл явдлаас сэдэвлэсэн хоёрхон шvлэг нь л хятад хэлээр єнєє vед уламжлагдан ирсэн.
Юань улсын Чжичжэнгийн 23-р онд (1363 онд) Мин Чжэньюй удирдсан улаан алчууртны бослогын 30,000 цэрэг Сычуаниас Юньнаньд орж, Юaнь улсын цэргийг дайран довтолсонд Юньнанийг сахин сууж байсан Лян ван Базарпалам эсэргvvцэн тулалдаж чадалгvй хvч мєхєсдєж, ихэнх харъяа газраа алдаж Вэй чу руу ухран зугтаасанд Да ли районы eрєнхий захирагч Дуань гун (Бай vндэстэн) цэрэг дагуулан Мин Юйчжэний цэргийг тосч байлдаад бослогын хvчийг сайн даржээ. Yvнд Лян ван Базарпалам Дуань гунг маш таалж талархал илэрхийлэхийн тулд єєрийн охин Агай гvнжийг 20 хэдэн насанд нь тvvнд гэргий болгон соёрхсоны зэрэгцээ бас хэргэм зэрэг цол шагнаж, зарлиг буулган єєрийн шадар тvшмэл болгожээ. Ингэснээр Дуань гун Лян вангийн гар доор суусaн бєгєєд тvvний нэр нь баруун ємнєд нутагт ихэд алдаршсан байна.
Агай гvнж болон Дуань гvнгийн гэрлэлт хэдийгээр улс тєрийн єнгє аястай байсан хэдий ч нєхєр гэргий хоёул маш их хайр сэтгэлтэй болсон учир, Агай гvнж "Циньчжи хуаньгэ" буюу "Алтан бєгжийн магт дуу" хэмээх уран цэцэн vгтэй хайрын сэдэвт нэгэн хэмнэлт шvлгийг хятадаар бичиж, эр нєхрийнхєє эрэлхэг, шулуун шударга зан чанарыг магтан сайшааж, тvvнд их хайр сэтгэлтэй, сайн сайхан амьдрах гэсэн хvсэл мєрєєдлєє илтгэсэн байжээ. Гэвч удалгvй залхай тvшмэл хов зєєж, Дуань гунг урвах санаатай хэмээн Лян ванд мэдvvлсэнд Лян ван vнэмшиж, Агай гvнжийг ордондоо дуудан аваачаад тогосны цєс єгч, завшаан тохиолыг vзэн Дуань гунг хордуулан ал хэмээн хатуу нууц зарлиг буулгажээ. Агай гvнж гэртээ харьж ирээд, эцгийн зарлигийг эр нєхєртєє тэр ёсоор нь хэлж єгєєд, гай зовлонгоос зайлахын тулд Да ли-даа тvргэхэн харихыг ятган сануулсан боловч Дуань гун урьд Лян ванд гавъяатай явсандаа эршиж, гvнжийн vгийг авалгvй єнгєрvvлжээ. Дараа єдєр нь Дуань гун урилгаар Чжун цин фу хотын зvvн сvмийн цуглаанд оролцохоор явах зам зуураа Лян вангийн тушаалаар нь замыг нь отсон цэргийн дайралтад амь vрэгдсэн байлаа.
Агай гvнж Дуань гунгийн хєнєєгдсєнийг сонсоод маш эмгэнэн гашуудаж, нєхрийнхєє цогцосыг Да ли нутагт нь хvргэн оршуулсныхаа дараа, уй гашуудлаа тэсч ядан "Бэй фэнь ши" буюу " Гунил хилингийн шvлэг" хэмээх шvлэг бичээд амиа хорлож, шударга журмыг эрхэмлэн тэнгэрт хайлжээ. Агай гvнж уг шvлэгтээ Дуан гун болон єєрийнхээ заяа муутай тєрсєндєє гунисан ба эцэг Лян вангийнхаа ёс бус явдалд хилэгнэсэн санаа сэтгэлээ уяхан зєєлєн атлаа утга битvvлгээр сайтар илтгэсэн байна. Агай гvнжийн хятадаар бичсэн энэхvv шvлэг нь Mонгол, Бай vгийг авч ашигласан ч хятад шvлгийн хэмийг алдагдуулсангvй, бас монгол шvлгийн хэв намбыг шингээж чадснаараа гайхамшигт бvтээл болсон байна.
Агай гvнжийн "Бэй фэнь ши" буюу "Гунил хилингийн шvлэг" гэх энэ шvлэг нь хятадын "Олон vеийн нэрт хас хатгууртадын (бvсгvйчvvдийн) яруу найргийн зохиолын цуглуулга"-д шилэгдэн орсноос гадна бас Мин улсын их зохиолч Чжун Сингийн эмхэтгэн найруулсан "Нэрт хас хатгууртадын яруу найргийн зохиолын цуглуулга", Чин улсын Гу Сы лигийн сонгон эмхэтгэсэн "Юань улсын vеийн яруу найргийн тvvвэр", орчин vеийн их зохиолч Чэнь яний эмхтгэн найруулсан "Юань улсын vеийн яруу найргийн тухай тэмдэглэл" зэрэг шилмэл тvvврvvдэд шалгарч орсон байна. Агай гvнжийн хайрын тухай энэ шvлэг нь 600 гаруй жилийн турш хятадын баруун ємнєд нутгийн ард иргэдийн дунд ам дамжин єргєнєєр уламжлан дэлгэрч, ариун хайр дурлалын эмгэнэлт дуулал болон дуулагдсаар ирсэн байна. Хятадын орчин vеийн их зохиолч Го Можо, Агай гvнжийн vйл явдлаас vндэслэн 1942 оны 9-р сард "Кун цюе дань" буюу "Тогосын цєс" хэмээх 4 ангит тvvхт жvжгийг зохиожээ.
Энэ шvлгийг Монголын уран зохиолын дээжис-ийн найман ботийн тэргvvн ботид оруулсныг уншигч танаа єргєн барья.
Гуниг хилэнгийн шvлэг
Эцгийн нутаг Ян мэн боомтын гадна болой
Эргэж хєрвєх vvл мэт, Дэян-хай танхимд ирвэй
Хvйтэн сарнаа сэтгэл уяж, хєх тэнгэрийг барламуй
Хєх тэнгэр дуун vгvй, гурван намыг єнгєрєєвэй
Хєхємдєг ууланд саран тэргэлээр мацья хэмээн санавч
Хєнжлийн тoргонд хєлєє шургуулан, нэгэн насыг саатвай
Тэрээ, тэр Дуан гvн ану
Ши-зvн, Ши-шиv ноход буюу
Yлээх салхинд vvл сарниж, хvмvvний бараа тасраад
Yенгийн цэцэг єнгє хувилж, эдгэх хvчээ алдвай
Євдєг тэврэн бодолд унаж ганцаар суухуйяа
Єрнє уулын ой тайгад салхи жавар хєдєлвэй.
No comments:
Post a Comment