Монголчууд эртнээс нааш бичгийн өндөр соёлтой, гадаад ертөнцтэй харилцаатай байсан гэдэг нь нэгэнт тодорхой болсон баримт. Үүнийг батлах хэл соёлын олон жишээ байдгаас Александер хааны тухай эртний Монгол үлгэр нэн сонирхолтой. Тэр эрт үед Монголчууд Александер хааны тухай мэддэг, Александер хааны дууллыг хэлэлцдэг, Александерын дууллын өөрсдийн гэсэн хувилбарыг зохион хүүрнэдэг байсан нь үнэхээр бахархалтай. Энэ тухай дэлгэрүүлэн өгүүлсү.Турфаны цуглуулга
Сулхарнайн тууж Турфаны цуглуулгад буй. Турфаны цуглуулга хэмээн нэрийдэгддэг Дорно дахины, тэр дундаа Монгол хэл соёлын нэн чухал олдворыг Монгол хүн бүр мэддэг байгууштай. Өнгөрсөн зууны эхээр Германы судалгааны ангийнхан Дорнод Туркестан, одоогийнхоор бол БНХАУ-ын Шинжаан-Уйгарын Өөртөө Засах Улсын Турфан хэмээх хотоос олон тооны монгол, түвд, самгард ном судар, бичиг баримт олон, Берлин хотноо аваачжээ. Уг цуглуулга дахь монгол, дөрвөлжин бичээсүүд нь ихэвчлэн урагдаж тасарсан, хэсэг бусаг хуудсууд учраас тэдгээрийг уншиж танин, ямар зохиол, хэний бүтээл гэдгийг тогтоох нь Монголч эрдэмтдийн хувьд авьяас мэдлэг шаардсан, сонирхолтой ажил болсон байна.
Сулхарнайн туужийг олж судалсан нь
Турфаны цуглуулга дотор Монгол бичгээр бичсэн, урагдаж гэмтсэн 9 хуудас зохиол байсныг эрдэмтэд сонирхон судалж эхэлжээ. Анх манай улсын нэрт эрдэмтэн Ц. Дамдинсүрэн хуучин нэрээр БНАГУ-д эрдэм шинжилгээний томилолтоор явахдаа уг хуудсуудыг уншиж, нэгэн хаан мөнхийн ус олж уухаар явдаг тухайг өгүүлсэн Монгол үлгэр байна хэмээн мэдээлжээ. Гэвч тэрбээр чухам ямар зохиол болохыг нь хараахан таниагүй байна. Турфаны цуглуулгын нэлээд хэдэн эхийн гэрэл зураг нэрт нанхиадач, монголч Франсис Вүүдмэн Кливезд байж. Кливез тэгэхэд Харвардын Их Сургуульд Монгол судлал заадаг байв. Өөрт олдсон ховор нандин эхийг судлаачид өөрөө хэвлүүлэн гаргахаар хадгалан дарах нь бий. Гэвч Кливез тийм хүн биш аж. Тэрбээр гэрэл зургийнхаа хуулбарыг тухайн үед Сиэттл дахь Вашингтоны Их Сургуульд багшилж байсан агуу монголч эрдэмтэн Николас Поппед дамжуулжээ. Поппе тэдгээрийг уншин мөнөөх хэдэн хуудас бичгийг Александерын дууллын Монгол хувилбар мөн болохыг тогтоосон байна. Тэрбээр юуны өмнө Сулхарнай хэмээх нэр эхэд нэлээд олон давтагдаж байгааг сонирхсон гэдэг. Учир нь араб хэлээр Александер хааныг Зуул-Карнайн буюу “хоёр эвэрт” хэмээдэг аж. Ингээд Монгол эхийг уншаад Александерийн дууллын уг эхтэй харьцуулж үзэхэд үнэхээр тэр зохиолын нэг хэсэг болох нь батлагджээ. Поппе судалгааныхаа үр дүнг 1957 онд герман хэлээр хэвлүүлсэн байна. (Eine mongolische Fassung der Alexandersage хэмээх өгүүлэл). Энэ өгүүлэлд Сулхарнайн туужийг галиглан, герман хэлээр орчуулжээ. Хожим Дамдинсүрэн гуай алдарт “Зуун билиг”-тээ Сулхарнайн туужийг оруулахдаа Поппегийн энэ галигаас буцаан Монгол бичгээр сийрүүлсэн юм. 1959 онд Кливез Поппегийн судалгааг цааш нь үргэлжлүүлж, “An early Mongolian Version of the Alexander Romance, translated and annotated” хэмээх томоохон өгүүлэл бичсэн нь жинтэй бүтээл болсон байна. Энэ дашрамд дурдахад Н. Поппе Монгол бичгийн дурсгалуудыг анх танин унших тал дээр маш их зүйл хийсэн, бидний сайн мэдэх “Алтан ордны үйсэн дээрх бичиг” зэрэг олон эхийг анх уншин, нийтийн хүртээл болгосон эрдэмтэн билээ.
Александерийг Хоёр эвэрт хэмээх болсон тухай
Македоны Александер хааныг Зуул карнайн буюу “хоёр эвэрт” хэмээн нэрийдэх болсон талаар олон сонирхолтой хувилбар домог байдаг. Нэг домогт Александер хаан эвэртэй байсан тул үсийг нь зассан үсчин бүрээ цаазалдаг байжээ. Гэтэл нэг үсчин азаар амь гарч энэ нууцыг нишингэ ургамалд хэлж гэнэ. Мөнөөх нишингээр хийсэн цоор хөгжим хааны нууцыг өгүүлэн дуурьсах болжээ хэмээн өгүүлдэг. Бас нэг домогт Александер Тэнгэртэй ярилцаж байгаад “Чи надад олон улсыг бут цохих эвэр хайрла” хэмээн хүсдэг тухай гардаг.
Сулхарнайн туужийн агуулга
Александерийн туужийн Монгол хувилбар болох энэ зохиол нь амьдрал үхлийн тухай гүн ухааны нарийн ойлголтыг агуулсан байдаг. Эрт цагт Мисир улст Сулхарнай гэж хаан байжээ. Хаан хоёр мянган насыг наслаад үхэшгүй мөнхийн шидийг олохыг хүснэ. Тэгээд Сүмбэр уулан дээр гарч, нэгэн олс унжиж буйгаар доош явсаар далайн ёроолд хүрдэг. Энэ зам нэг сар үргэлжилж, маш олон бэрхшээлийг давна. Дараа нь буцаж гарч ирээд нартай хамт шингэж, харанхуйн оронд очихыг хүснэ. Гол нь тэндээс мөнхийн ус авах зорилготой. Ингээд харанхуйн оронд очтол нэгэн үл үзэгдэгч хүн цөгц дүүрэн мөнхийн ус өгдөг. Усыг авч нутагтаа ирээд хаан түшмэдтэйгээ уух эсэхийг ярина. Гэтэл тэнд байсан нэг мэргэн ноён “Энэ усыг ууваас тэнгэр эвдэртэл амьд байна. Ард иргэд, нөхөд хань чинь үхэж дуусаад чи ганцаар амьд үлдэх юун жаргал байх вэ? Эцэстээ юунд энэ усыг уув хэмээн гэмшил болно” хэмээн хэлэхэд хаан ухаарч мөнхийн усыг цацтал арц дээр асгарсан тул мөнх ногоон болжээ. Эцэст нь Сулхарнай хаан гурван мянга наслаад нас барах болж өөрийг нь хэрхэн оршуулах талаар тодорхой гэрээс хэлдэг. Гэрээсийн эцэст мөн гүн ухааны утгатай зүйл хэлнэ: Төрсний эцэст үхдэг билээ. Нэгэнт үхсэний хойно юу ч хэрэггүй. Амьд явбал өвгөн ч гэсэн жаргана. Үхвэл ямар жаргал байх буй. Та нар жаргалыг эдэлж явагтун. Нэгэнт үхвэл хожимдох биш үү?” хэмээгээд таалал болдог.
Дүгнэлт болгож...
Эртний грек, латин, араб, сири, иран, турк, азербайжан, гүрж зэрэг хэлээр тархсан Александер хааны тухай дуулал монгол хэлээр, Монголчуудын дунд тархаж байсан гэдэг сонирхолтой.
Монгол хэлэнд ийн орохдоо машид монголчлогдсон нь Сүмбэр уулан дээр гарсан, тэндээс буухдаа хоёр хүн багтах авдар хийлгүүлж орсон, нас барсан хойноо 1000 залуу бөхчүүдийг явуул хэмээн гэрээсэлсэн зэргээс тодорхой байна.
Үхэл амьдралын тухай шашны номлолоос огт өөрөөр үзэж “Нэгэнт үхвэл юун жаргах” хэмээн өгүүлж байгаа нь, тэгсэн атлаа бас мөнхийн усыг уух нь утгагүй болохыг хэлж байгаа нь гүн ухааны талаасаа сонирхолтой байна.
Манай боловсролын системд “Алтан ордны үйсэн дээрх бичээс”, “Чингисийн 9 өрлөгтэй өнчин хүүгийн цэцэлсэн шаштир” зэрэг социализмын үед ардач чанартай гэж үздэг байсан цөөн зохиолоо голчлон үзээд Сулхарнайн тууж зэрэг тэдний адил үнэ цэнэтэй олон зохиол бүтээлийг сургуулийн хөтөлбөрт ч оруулалгүй ирснийг дахин харах хэрэгтэй мэт санагдана.
Монгол хэлэнд ийн орохдоо машид монголчлогдсон нь Сүмбэр уулан дээр гарсан, тэндээс буухдаа хоёр хүн багтах авдар хийлгүүлж орсон, нас барсан хойноо 1000 залуу бөхчүүдийг явуул хэмээн гэрээсэлсэн зэргээс тодорхой байна.
Үхэл амьдралын тухай шашны номлолоос огт өөрөөр үзэж “Нэгэнт үхвэл юун жаргах” хэмээн өгүүлж байгаа нь, тэгсэн атлаа бас мөнхийн усыг уух нь утгагүй болохыг хэлж байгаа нь гүн ухааны талаасаа сонирхолтой байна.
Манай боловсролын системд “Алтан ордны үйсэн дээрх бичээс”, “Чингисийн 9 өрлөгтэй өнчин хүүгийн цэцэлсэн шаштир” зэрэг социализмын үед ардач чанартай гэж үздэг байсан цөөн зохиолоо голчлон үзээд Сулхарнайн тууж зэрэг тэдний адил үнэ цэнэтэй олон зохиол бүтээлийг сургуулийн хөтөлбөрт ч оруулалгүй ирснийг дахин харах хэрэгтэй мэт санагдана.
Зураг дээр: Эртний Грек зоосон дээр Александер хааныг эвэртэй зурсан байгаа нь
PH.D. М. Саруул-Эрдэнэ
No comments:
Post a Comment