КИМҮРА АЯАКО
Монголын театр, цам судлаач, олон улсын сэтгүүлч
Уламжлал бол тухайн цаг үеийн хүний сэтгэлд хадагдан үлддэг сэтгэгдэл гэж санагдана. Чингис хааны хөшөө байна. Хүн бүр хүндэтгэн бөхийнө. Монгол хүн төдийгүй, гадаадын хүн ч Чингис хааныг хүндэтгэнэ. Яагаад… Тэр хөшөө бол зүгээр нэг дүрс төдий биш, гадаад төрх, зүс царай нь тухайн цаг үеийн бодит Чингис хааных биш ч байж магадгүй боловч хүн бүр тэр хөшөөг Чингис хаан гэж бодож хүндэтгэнэ. Яагаад гэвэл, тэр ямар хөшөө байсан ч хүн Чингис хааны хөшөөнд мөргөж байгаа биш, Чингис хааны байгуулсан гавьяа, эрдэм ухаан, удирдагчийн авъяас чадварыг хүндэтгэн бишрэн мөргөж байна. Яг Бурхан багшид мөргөж байгаа шиг. Бурхан багшийн дүр арванайлсны дараа Бурхан багш болдог. Түүн шиг доторхи агуулга, сүнс, нүдэнд харагдахгүйгээр бишрэл хүндэтгэл төрүүлдэг гэрэл гэгээт хүч нь чухал болж байна. Тэр бол олон жил тасралтгүй уламжлан ирсэн хүний итгэл сүсэг болой. Хүний тэр сүсэг итгэл тасралтгүй явж ирсэн хойноо уламжлал болно. Уламжлал гэдэг уг нь дүрсэлсэн зүйл биш байсан болов уу. Уламжлал бол ямар нэгэн дүрс хийж тэр дүрсээрээ уламжлан ирсэн нь үнэн байлаа ч эхлээд дүрс байгаагүй байж болох юм. Хүний сүсэг итгэл уламжлах явцад гадаад дүрсийг хэлбэржүүлэн авч явсан ч байж магад. Дүрсгүйгээр ч уламжлал тасралтгүй явах нь Чингис хааны хөшөөгүй ч Чингис хаанд сүсэглэх сэтгэл үгүй болоогүйтэй адил. Уламжлал бол тухайн хүний тасралтгүй нэгдсэн сэтгэлгээ, өөрөөр хэлбэл, сүсэг бишрэл, бахархал. Тасралтгүй олон жил хүний сэтгэлд уламжлан явсан нэгэн зүйлийн сүсэг бишрэл гэдэг өөрийгөө хэн бэ, юу вэ гэж батлан, сэтгэлийн түшиг болгох зүйл бөгөөд тийнхүү баталгаажуулдаг зүйл нь тэрхүү уламжлал буюу сүсэг бишрэл болон бахархал болой. Жишээлбэл, Далай лам багшид сүсэглэхтэй адил. Далай лам багш бол хувилгаан тул дахин дахин төрж, тасралтгүйгээр дараа дараачийн үеийн далай лам тодрон гарч ирнэ. Тэр нь аяганд байгаа цай асгарсан ч өөр аягаар тэр цайг бүгдийг тосоод авчихвал цай яг хэвээрээ байхтай адил. Далай лам ямар гадаад дүр төрхтэй байлаа ч тэр бүгд цөм Далай лам. Далай лам бол Лам хуврагийн дүрийг түр авч, энэ хорвоод уламжлан тасралтгүй заларч ирдэг Жанрайсиг бурхан бөгөөд энэ хорвоод залрах үедээ авч хэрэглэж байгаа тэр хүний дүрийн гадаад төрх хэлбэр ямар байх нь хамаагүй. Гадаад төрх ямар байсан ч Далай ламын хувилгаанаар тодруулсан бол тэр хүний дотор Далай ламын сүнс уламжлан оршиж, энэ хорвоод залран тодорсон Далай лам мөн болно. Тухайн үеийн Далай ламын ааш зан үе үеийн Далай ламын гадаад төрхөөс болоод жаахан өвөрмөц онцлогтой байвч тэр хамаагүй, чухал зүйл бол уламжлах сүнс. Сүсэгтэн бол дүрсэнд бишрэн мөргөх талтай ч хэрвээ тэр дүрсийн дотор уламжлан, сүсэглэх зүйл болж ирсэн сүнс байхгүй бол сүсэглэх сэтгэл төрөхгүй. Аливаа зүйлийг хүн олон жил тасралтгүй сүсэглэж ирсэн сэтгэгдэл, хүндэтгэл бишрэлийн хүчээр тэр юм шүтээн болно. Гадаад дүр төрх гол биш, доторхи сүнс чухал, өөрөөр хэлбэл, олон зуун жил хүний хүндэтгэл итгэл нь тухайн сүнс болж, цаашдаа тэр сүнсийг шүтдэг сүсэг бишрэл үндэсний бахархал болж, яваандаа үндэсний уламжлал болох буй заа. Төрөөс уламжлалыг өөрийгөө бэхжүүлэх хэрэгсэл болгох зорилгоор тодорхой хувиар хэлбэрийн шинэчлэл өөрчлөлт оруулсан ч хүний сүсэг бишрэлийг татан, бахархал болох нүдэнд харагдахгүй дотоод сүнс, дотоод чанар, утга учир, угийн агуулгын үнэ цэн, мөн чанарыг бууруулж болохгүй, уламжлалыг хэвээр байлгахад чухал нөлөөтэй, өч төчнөөн жил уламжлан явсан тэр гол хүчин зүйл бол хүний сүсэглэх сэтгэл болой.Энэ нь зөвхөн шашинд хамаарах зүйл биш, хэл, соёл, түүх, улс орон, үндэсний бахархал, амьдралын дадал хэвшилтэй хамаатай асуудал юм. Тодруулбал, Японы Сүмо одоо монгол бөхийн амжилтаар Монголд ч олон хүний мэддэг таньдаг зүйл болж байна. Гэвч Сүмог, Японы нэгэн уламжлал гэж Монголд ойлгож яваа хүн маш ховор. Чөлөөт бөхтэй адил, нэгэн төрлийн барилдаан гэж боддог хүн олон. Японы уламжлал гэвэл нэгэн хачин хоцрогдсон ёс заншлыг дээрэнгүй зангаар япончууд Монгол бөхөд тулгаж байгаа мэт ойлгох хүн ч Монголд цөөнгүй бий. Японы уламжлал гэхлээр монгол хүнд хамаагүй зүйл болчих тул тэгэж бодох нь бас аргагүй. Яагаад гэвэл, энэ нь Монголын залуучууд анх Японы сүмод орох болсон явдалтай бас холбоотой болов уу.Анх 1991 оны гуравдугаар сард Баянмөнх аварга Японы ГХЯ-ны шугамаар, Хирошимад болох Зүүн Азийн тэмцээний өмнө Монголын уламжлалт спорт, түүний дотор монгол бөхийг танилцуулахаар таван залуу монгол бөхтэй хамт Японд хоёр долоо хоног айлчилсан юм. Тэр үед миний бие Баянмөнх аваргын тэргүүлсэн монгол бөхчүүлийн орчуулагчаар цуг явсан ба Баянмөнх аварга Японд байх үедээ “Би энэ удаагийн айлчлалын үеэр Японы Сүмо бөхийн нийгэмлэгийн даргатай болон бас Спортын намын дарга мэргэжлийн чөлөөт бөхийн Антонио Иноки гуайтай уулзмаар байна” гэж надаас гэнэт хүссэн юм. Уг нь Баянмөнх аварга тэрхүү хүсэлтээ Монголд байхдаа Японы элчин сайдын Яаманд тавих хэрэгтэй байсан гэнэ. Гэвч 1991 оны тэр үе бол Япон, Монголын харилцаа чөлөөтэй болохын дөнгөж эхний үе байсан тул одоогийнх шиг Японд арай чөлөөтэй очих боломжгүй, Японд очих монгол хүн ховор байсан цаг үе билээ. Японд очоод, Баянмөнх аварга гэнэт тийм хүсэлт гаргасан тул хөтөлбөрт урьдчилан ороогүй, уулзах хүний жагсаалтанд байхгүй хүнтэй, албан ёсны айлчлалын үеэр уулзуулах хэцүү байлаа. Гэвч харилцаж байсан Японы ГХЯ-ныхан болон Япон сангийнхан Баянмөнх аваргын хүсэлтийг сонсон хүлээж авсан юм. Гэхдээ их шахуу хөтөлбөртэй байсан тул хичнээн уулзмаар байлаа ч хоёулантай нь уулзуулна гэдэг бас хэцүү байлаа. Тиймээс Япон тал орчуулагч надад, “Энэ хоёр хүний аль нэгэнтэй л уулзуулж амжих тул нэгийг нь сонгох хэрэгтэй байна. Алийг нь сонгохыг Баянмөнх аваргаас асуугаарай” гэсэн. Намайг асуухад Баянмөнх аварга “Би аль алинтай нь уулзмаар байна. Нэгийг нь сонгож чадахгүй” гэлээ. Миний хувьд аль алинтай нь уулзуулчихмаар байсан ч зохицуулах гэхэд цаг тун бага, хөтөлбөр нь дэндүү шахуу байлаа. Баянмөнх аварга шийдэж чадалгүй, нэг хоёр хоноход Япон талын зохион байгуулж буй дарга нар “Одоо Баянмөнх гуай шийдэж чадахгүй бол алинтай нь ч уулзуулах цаггүй болно”гэсэн. Би сандраад Баянмөнх аваргаас дахин дахин асуусан ч бас л “Аль нэгийг нь шийдэж чадахгүй нь, хоёулантай нь уулзуулаад өгөөч” гэж байв. Би ч аль алинтай нь уулзуулаад өгөхийг Япон талд уламжлан гуйсан ч “Хөтөлбөр тогтоочихсон хойно бас айлчлалын явцад хоёр уулзалт оруулах боломжгүй, хэрэв заавал уулзмаар байгаа бол аль нэгийг нь шийдэн сонго. Баянмөнх аварга өөрөө шийдэж чадахгүй байгаа бол чи өөрөө сонго” гэлээ. Тэгэхлээр нь би Сүмо бөхийн холбооны даргатай уулзуулахаар сонгоод тэднийг Осака башё руу аваачин, Сүмо бөхийн холбооны тэр үеийн Хүтагояама ерөнхийлөгчтэй уулзуулсан юм. Тэр үед Баянмөнх аварга Сүмо бөхийн холбооны ерөнхийлөгч Хүтагояама гуайд Монголын залуучуудыг Японы Сүмод оруулмаар байгаа тухай анх ярьж, Хүтагояама гуай ч тэрхүү санааг маш дуртай хүлээн авч, 1991 оны зун Монголд очиж, дахин энэ тухай Монголын газар дээр ярилцахаар болсон юм. Ингэж 1991 оны зун Хүтагояама гуай Монголд ирж, 1992 онд Монголоос анхны сүмо бөхийн залуучууд Японд очих болсон юм.
Үүнийг энд дурдсан учир гэвэл, угаасаа Монголын тал бол Сүмо, чөлөөт бөх аль алинтай нь холбоо тогтоох сонирхолтой байсан бөгөөд Сүмог Японы уламжлал гэсэн үүднээс үзэж байсан биш, харин бөхийн нэг төрөл л гэж бодож анх холбоо тогтоосон болой. Чөлөөт бөхийн даргатай тэр үед уулзсан бол сүмогоос өмнө Японы мэргэжлийн чөлөөт бөхийн салбарт Монголын залуучууд очих байсан ч байж магадгүй. Монголчуудын хувьд ер нь Сүмо бол Японы уламжлалт ёс заншил гэсэн ойлголт бараг үгүй, нэгэн төрлийн чөлөөт бөх шиг боддог тал ихтэй болов уу. Энэхүү анх холбоо тогтоох болсон явдлаас харсан ч тэр нь ойлгомжтой. Тиймээс одоо Монголын хоёр Ёокозүнатай болсон хойно Японы сүмогийн ёс заншил, сахилга ч гэсэн монголчуудад нэг хачин, Японы ойлгомжгүй хавчлага юм шиг санагдаад байж магад. Уг нь Сүмо бол жишээлээд хэлэхэд, Монголын Чингис хаанаа шүтэх уламжлал, Далай ламыг шүтэх уламжлалаас нэг их ялгаагүй, Япончуудын уламжлал юм. Мэдээж, одоогийн Сүмо бол Мэйжигийн хувьсгалаас хойш орчин үежиж, бас телевизээр нэвтрүүлэх болсноос хойш буюу ХХ зууны дунд үеэс бас том өөрчлөлтөд орсон юм. Одоогийн Сүмогийн хэлбэр бол хэдэн зуун жилийн өмнөөс уламжилсан зүйл дээр Мэйжигийн цаг үе болоод Японы уламжлалт спортын хувьд Япон гэсэн улс орны бэлгэ тэмдэг, уламжлалт зан үйл болгон орчин үежүүлэхээр боловсруулалт оруулсан зүйл болой. Гэвч Сүмогийн зан үйл, ёс журамд нэг их том өөрчлөлт оруулалгүйгээр өнөөг хүртэл уламжлан иржээ.
Сүүлийн үе Америкийн Хавай болон Монгол, Орос зэрэг орны залуучуудыг Сүмогийн дэвжээнд гаргасан боловч энэ бол Даяршлын нэг нөлөө л болохоос биш Сүмо гэсэн мөн чанарт хамаарахгүй, нэг их том өөрчлөлт ч болж чадахгүй зүйл байна. Америк хүн Ёокозүна болсон ч, Монгол хүн болсон ч Ёокозүна гэдэг уламжлалыг хадгалж яваа бол ямар үндэстэн байх нь хамаагүй. Энэ бол Далай лам өөр нэгэн дүрээр дахин мэндэллээ ч Далай лам хэвээрээ уламжлан шүтээн болж явдагтай адил юм. Одоог хүртэлх 14 Далай лам бүр өөр гадаад төрхтэй, нүүр царайтай, зан араншинтай байлаа ч энэ бол тухайн үеийн Далай ламын онцлог болохоос Далай лам биш эсэхийн тухайт зүйл болоогүй юм. Түүнтэй бараг адил Сүмогийн Ёкозүна ямар үндэстэн, ямар зан араншинтай байлаа ч япончуудын дотор уламжлан ирсэн Ёкозүна хэмээх сүнс нь үе үеийн Ёкозүнагаар дамжин явж, түүгээр Японы сүмогийн уламжлал хадгалагдан яваа гэсэн утгатай болох юм. Одоо Японы Сүмогийн бөхчүүдэд Японы ард түмэн янз бүрийн санаа бодол хэлж эхэлж байгаа нь энэ уламжлалтай холбоотойгоор үе дамжин уламжлан явах ёстой сүнс буюу уламжлалын үндэс болох сүсэг бишрэл, үндэсний онцлог гэж хэлж болох бахархлын сэтгэлгээний үндсэнд нөлөөлдөг ямар нэгэн өөрчлөлтөд орох бий хэмээн эмзэглэж эхэлсэнтэй хобоотой гэж бодогдох юм. Олон зүйлийг Ёкозүнагаас шаарддаг нь ч Япон сүмогийн уламжлалын сүнс, япончуудын дунд олон зуун жил тасралтгүй уламжлан ирсэн сүмог бишрэн сүслэх сэтгэлтэй холбоотой болов уу. Уламжлал гэдгийг гадаад төрхөөс нь харвал, цаг үеийн өөрчлөлт, тухайн цаг үеийн нийгэм улс төрийн байдлын нөлөөгөөр тодорхой өөрчлөлтөд орсон ч дотоод сүнсийг нь л уламжлан авч явж чадвал болох юм. Уламжлал гэдэг цаг үе өөрчлөгдсөн ч, гадаад хэлбэр төрх өөрчлөгдсөн ч үл хувиран хэвээр байгаа тэр зүйл юм. Тэр нь хүний дотор байж байгаад гарч ирдэг сүсэглэх сэтгэл бөгөөд энэхүү сүсэглэх сэтгэл уламжлалыг бий болгох үндэс болдог. Энэхүү сүсэг бишрэл үгүй болчихвол тэр нь уламжлал биш болно. Хэлбэр нь хичнээн үлдэж уламжиллаа ч тэнд хүний сэтгэл дагах зүйл үгүй бол зүгээр л нэг дүрс хэлбэр болох ба түүнийг уламжлал гэхгүй.
Цам ч гэсэн Монголын уламжлалын нэгэн зүйл. Гэвч түүнийг уламжлал болгоход сүсэг бишрэлийн үндэс болсон утга, сүнс гэдэг юм байх ёстой. Одоогоос 20 орчим жилийн өмнө Монголын судлаач нар, ялангуяа Ардын зураач Цүлтэм гуай “Цам бол театр биш. Театр уу эсвэл шашны зан үйл үү гэдгийг тодруулмаар байна. Цам бол зан үйл юм” хэмээж байсан билээ. Цам гэдэг юу вэ гэхэд багт бүжиг гэсэн ойлголт Монголд ихээхэн газар авч байна. Монголд ийм учраас гадаадынхан ч ялгаагүй тэгж ойлгоно. Гадаадынханд Монголын өвөрмөц онцлогийг харуулахын тулд цамын баг хувцас, цамнах хөдөлгөөнийг үзмэрийн хэрэгслийн хувиар ашиглуулж байна. Одоо театрт гарч байгаа цам бүжгийг би үгүйсгэхгүй боловч тэр бол цам биш юм. Социализмын үед шашны уламжлалыг таслахын тулд хэлбэр дэх зүйлийг ихэвчлэн үгүй болгож уламжлалаа авч явах хүнийг ч үгүй болгосны улмаас цамын уламжлал ч алга болсон юм. Уламжлал бол сүсэг бишрэл. Уламжлал тасарсан хойно, гадаад төрхийг л хэрэгсэл болгон шинээр орчин үеийн үндэсний хэлбэртэй бүжиг хийсэн нь одоогийн цам бүжиг юм. Энэ нь доторхи сүнсийг орхиж, зөвхөн гадаад төрх, хэлбэрийг ашиглан бүтээсэн орчин үеийн урлагийн нэгэн төрөл тул Монголын уламжлал ч бас биш. Тэр цам бүжгийг үзлээ ч сүсэглэх сэтгэл, итгэл бишрэл хүнд төрөхгүй. Сүсэг бишрэлгүй зүйлд хүний бахархах сэтгэл ч, хүндэтгэх сэтгэл ч төрөхгүй. Урлагийн хувьд хичнээн сайхан хувцас багтай бүжиглэсэн ч тэр бол нэгэн үзмэрийн хэмжээгээс давахгүй, хувцасны гоо сайхны мэдрэмж төрүүлсэн ч сүсэглэх сэтгэл яасан ч төрүүлэхгүй юм. Сүсэглэх сэтгэл л уламжлалын тулгуур болно. Сүүлийн жилд, ялангуяа энэ жилийн Наадмын нээлтийн ёслол болон саяхан болсон Мэргэжлийн Сүмо бөхийн Монгол башёгийн үе, Ерөнхийлөгчийн хүлээн авалт, Төрийн ёслолын үеэр гээд юм л бол цам бүжиг бүжих боллоо. Үүнийг Монголын уламжлалт соёлын хувьд юм болов уу гэхлээр өөрийнхөө ард түмэнд ч сүсэглэх сэтгэл төрүүлэхгүй хэлбэржүүлсэн зүйл байгаа нь харамсалтай. Цам бүжиг гэдэг нэгэн урлаг, шинэ цагийн бүжгийн төрөл байхыг үгүйсгэхгүй ч энэ бол монголчуудын уламжлалт цам биш. Цамын хэлбэрийг ашигласан нэгэн бүжиг юм. Наадам ч юм уу Төрийг хамруулсан нээлтийн ёслолын үед цам бүжиг хийх нь нэн сонин санагдана. Гэхдээ уламжлалаа хүндэтгэхгүй, сүсэглэх сэтгэл төрүүлэхгүй хэлбэрдэж байгаа нь Монголын Төрийн өмнөөс санаа зовмоор. Цам гэгч чухам юу юм бэ гэдгийг мэдэх хүн бараг байхгүй боллоо. Сэрээтэр ламтан Хүрээ цамын Чамбон байсны хувьд өнөөгийн Монголд Хүрээ цамын зан үйлийг жинхэнээр харагдуулан зүй ёсоор гаргах боломжтой болсон юм. Сэрээтэр ламтан хэлмэгдүүлгийн үеэр амьд мэнд үлдэж чадаад, цамын уламжлалын сэтгэлгээг хойч үеийнхэнд өвлүүлснээр Монголд одоо цам гэдэг нэг уламжлал үлдэх болсон гэж би боддог. Энэ бол Сэрээтэр ламтангүйгээр, зөвхөн залуу лам нарын хүчээр хийлгэн амжуулж чадах ажил биш байсан юм. Харин одоо цам бүжиг Монголд газар авч байгаа нь ч бас Сэрээтэр ламтантай холбоотой болов уу гэж би боддог. 1988 онд Аялал жуулчлалын салбарыг хөгжүүлэх эдийн засгийн бодлогын хүрээнд “Цам” гэдэг уран сайхны кино хийхээр болсон байна. Хүрээ цамыг мэддэг, бас хэлмэгдүүлгээс өмнө цамд биечлэн Чамбонгоор оролцож, цамын зан үйлийг удирдаж байсан Сэрээтэр ламтан 1988 оны тэрхүү “Цам” хэмээх кинод ч биечлэн оролцож, цамнах дэгийг киноныхонд заасан юм. Тэглээ гээд Сэрээтэр ламтанг буруутгах гэсэн юм биш. Харин Сэрээтэр ламтны Цам судлалын шавийн хувьд хэлэхэд, багш маань тэр үед ямар ч гэсэн цамын уламжлалыг Монголд үлдээхийг зорьсон болов уу. Уг нь тусгай сонгогдсон нууц тарнийн зан үйлийг хийж чадах чадвартай, ном мэдлэг өндөр лам нарт л цамд оролцох эрх зөвшөөрөл олгодог байжээ. Гэтэл, 1988 оны Цамын уран сайхны кинонд Сэрээтэр ламтнаас бусад нь бүгд лам биш, бүжигчид байсан бөгөөд Сэрээтэр ламтан бол өөрөө Хүрээ цамд Чамбон байсан хүн, Нууц тарнийн зан үйлийн талаар өөрөө хариуцаж чадах тул кино хэмээх мэдээллийн хэрэгслээр дамжуулан, цамын уламжлалыг хойч үеийнхэнд өвлүүлэн үлдээхийг бодсон болов уу гэж бодогдоно. Тэр үед, цаашид Монголд ардчилал болно, шашин суртлаа сэргээх цаг ирнэ гэсэн төсөөлөл ч төрөөгүй цаг байсан ба Сэрээтэр ламтны нас сүүдэр ч ная зэрэгцэх шахаж байсан билээ. Уран сайхны кино бол урлагийн нэгэн төрөл боловч тухайн цагт, урлагийн аргаар уламжлалаа үлдээхээс өөр аргагүй байсан болов уу. Тэгээд “Цам” гэсэн кинод Сэрээтэр ламтан биечлэн оролцож, бүжигчидтэй хамт цамнасны улмаас Монголд цамыг багт бүжгийн төрөл шиг ойлгох ойлголт тархаж, бас бүжигчид ч цамын бүжиг гэсэн зүйл хийж эхэлсэн бололтой. Жинхэнэ лам хүн, тухайн цаг үед Чамбон байсан хүн бүжигчидтэй хамт цамнаснаас үүдэн, Монголд цам бол бүжиг гэж боддог болсон байж магадгүй. Сэрээтэр ламтан хувраг хүний хувьд тарнийн ёсны нандин нууцыг хэзээ ч хэнд ч задлахгүй нь мэдээж. Гэвч Чамбон гэсэн цамын амин сүнс болох нууц тарнийн зан үйлтэй холбоотой хэсгийг өөрөө ганцаар хариуцан хийж байсан хүн тул цамд лам биш, бүжигчин оролцож байсан ч, уламжлалаа хадгалахыг тэргүүн зорилго болгосон бол лам нарыг оролцуулах боломжгүй нөхцөлд өөрөө зан үйлээ ганцаар хариуцан, хуучин цамыг ямар ч гэсэн амьд байхдаа дахин Монголд сэргээхийн төлөө хүчин зүтгэсэн ч байж магадгүй. Цамыг мэдэлгүй өссөн хүн бол, Сэрээтэр ламтан өөрөө оролцож авсан кино тул кинод оролцсон бүжигчдийн Сэрээтэр ламаас сурсан дэг жаяг, хөдөлгөөнийг цам гэж бодоод, түүнийг нь уламжлалт цам гэж андуураад, энд тэнд цам бүжиг гэдэг шинэ төрлийн бүжиг гарган дэлгэрүүлсэн бололтой. Гэвч тэр бол цам биш, цамын хэлбэртэй орчин үеийн бүжиг. Уламжлалын мөн чанар бол сүсэглэх сэтгэл төрүүлэх эсэхэд л бий. Коминтерн цөөн тоот үндэстний уламжлалын хэв маягийг ашиглаж үзэл суртлын ухуулга хийж байсан цаг үе одоо нэгэнт өнгөрчээ. Төрийн албан ёсны ёслолын үед цам бүжиг гарч ирвэл Коминтернийн ухуулгын бодлогыг одоо Монголд үндэсний уламжлал болгон үлдээж, өөрийн үндэсний урлаг болгочихсон юм шиг санагдана. Цам бүжиг 1988 оны “Цам” гэдэг киноноос эхтэй бөгөөд тэр кино социализмын шинэ эдийн засгийн бодлогыг хэрэгжүүлэх үед гадаадын жуулчны тоог нэмэгдүүлэхийн тулд Монголын уламжлалт урлагийг сурталчлах шаардлагаар бүтээгдсэн юм. Тэр нь, сурталчилгаанд зориулсан урлаг байсан тул түүнд цамын сүнс байтугай, агуулга нь ч орхигдож зөвхөн хэлбэр нь л хуулагдсан зүйл болоод байж байвал болох байжээ. Одоо тэр хэлбэрдэн дуурайсан цам бүжгийг цам гэсэн нэрээр гаргаж байгааг харахад уламжлал гэдэг юм Монголд бол зөвхөн гадаадынханд өөрийн эх орныг нүдэнд ил харагдуулан сурталчлахад зориулсан зүйл шиг санагдах юм. Уг нь уламжлал бол тухайн ард түмний сүсэг бишрэл, бахархал болох нүдэнд үл харагдах, амин сүнс шиг юм байдаг. Сүсэглэх сэтгэлийг өөрийн ард түмний сэтгэлд эрхгүй төрүүлэхгүй зүйлийг уламжлал гээд яаж сурталчилсан ч уламжлал болно гэж үгүй юм. Монголд одоо уламжлал хэрэгтэй. Ардчиллаас эхлэх шинэхэн уламжлал биш, эрт цагаас эхтэй Монгол хүний сүсэг, бишрэл, итгэл, бахархал болох уламжлал өдөр тутмын нүүдлийн мал аж ахуйн амьдрал дотор зан заншил болж хадгалагдсаар байх шиг санагдана.
Аливаа үндэстний уламжлал гэдэг тухайн үндэстний хувьд сүсэг бишрэл болсон зүйл нь юм. Хэлбэр нь чухал биш , харин ч нүдэнд харагдахгүй, олон зуун жил хүний сүсэглэх сэтгэл шингэсэн сүнс тэнд байвал тэр уламжлал болж байгаа ба тэр нь өөр юу ч биш, зөвхөн олон жилээр хүн тасралтгүй амьдарч ирсэн зам мөр юм уу даа гэж бодогдоно.
No comments:
Post a Comment