Алдарт фараоны занданшуулсан шарилыг 1898 онд олсон нэгэн египет судлаач эртний хааныг цэцэг євчнийх шиг сорвитойг хараад гайхширч орхисон гэдэг. Түүний нээлтээс ердєє зуун жилийн ємнє вакцин нь бий болсон уг євчин европ аялагчдын нээсэн шинэ ертєнцийн эзэнт гүрнүүдийн хүн амыг бараг үндсээр нь үгүй хийсэн юм. 3000 гаруй жил дэлхийгээр хэрсэн цэцэг євчний вирусыг устгах вакцинийг 1700-гаад оны сүүлээр бүтээжээ.Уг євчин 10 мянган жилийн тэртээ анх Африкийн хойд хэсэгт үүсч, эртний бусад улсад аажмаар тархжээ. Харин тахал болтлоо гамшиг авчирсан нь олон мянганы дараа юм. Дээр дурдсан V Рамзесийн үед буюу ЗТЄ 1150-иад оны үед Энэтхэг, Хятадад ч цэцэг євчин дэлгэрээд байв. Уг євчнєєр євчлєгсдийн 30 орчим хувь нь амиа алддаг бєгєєд эл тоо хүүхдүүдийн дунд хавьгүй єндєр байдаг байна. Тэдэнд туурах, халуурах шинж тэмдэг илэрч хараагүй болох нь элбэг. Хүүхдүүдийн дунд цэцэг євчин түгээмэл байснаас эртний зарим оронд уг євчнєєр євдєж, эсэн мэнд үлдсэнийх нь дараа хүүхдэд нэр хайрладаг заншилтай байжээ. Аймшигт євчин дундад зууны үед Азид, 700-гаад оны үед Европт тархаж, сая сая хүний аминд хүрсэн байна. Хот, суурин газрын иргэдэд илүү халгаатай байсан эл євчин ихэс дээдсүүдийг ч тойрсонгүй. Английн хатан II Мэри, Ариун Ромын эзэнт гүрний хаан I Жозеф, Францын хаан XV Луис, Оросын хаан II Петр гээд олон язгууртан цэцэг євчнєєр таалал тєгсчээ.
Уг аюулын эсрэг тэмцэж чадаагүй хамгийн хүчин мєхєс хохирогчид нь магадгүй ацтек, инкчүүд байх. Европын євчин гэгдсэн үл мэдэх тахлын тархалтын эсрэг эмчилгээний нэг ч оновчтой шийдэл олоогүй Ємнєд Америкийн уугуул иргэдийн дийлэнх нь цэцэг євчнєєр хорвоог орхижээ. Тэднээс үлдсэн хэсгийг Испанийн түрэмгийлэгчид XVI, XVII зуунд хүйс тэмтэрсэн билээ.
XVIII зууны эхэн гэхэд цэцэг євчин жил бүр Европын 400 мянга гаруй хүний аминд хүрдэг байлаа. Оросын долоон хүүхэд тутмын нэгийнх нь амийг авч оддог байсан эл євчин түүхийнхээ оргилд хүрч, урьд хожид байгаагүйгээр сая сая хүнийг ниргэх болов. Цэцэг євчнєєр євдсєн хүн дахин євчилдєггүй нь уг аюулын эсрэг тэмцэгчдийн анхаарлыг татах болжээ. Улмаар эрүүл хүмүүст цэцэг євчний нянг тун бага хэмжээгэээр єгєх арга XVII зууны эхээр Европ тєдийгүй Африк, Хятад, Энэтхэгт түгсэн байна. Уг арга хэдий эрсдэлтэй байсан ч тухайн цагтаа хамгийн шалгарсан арга байв. Учир нь зориудаар євчлүүлсэн хүмүүсийн тун цєєн хувь нь нас бардаг байжээ. 1796 онд британи эмч Эдвард Женнер бүхнийг єєрчлєв. Хүнд халдварласан цэцэг євчинтэй тєстэй боловч аюул багатай үхрийн цэцэг євчин ихэд дэлгэрсний дараа саальчид цэцэг євчнєєр тун ховор євчилдгийг ажигласан тэрбээр үхрийн цэцэг євчний халдвар тээгч нянг бяцхан хүүд тарьжээ. Харин сєрєг шинж тэмдэг илрээгүй тул аюулт цэцэг євчний халдвар тээгчийг мєн халдаасан байна. Хүү євдсєнгүй. Ийнхүү Э.Женнер анхны вакцин буюу үхэржинг туршжээ.
Сонирхуулахад, вакцин нь вакка буюу үхэр хэмээх утгатай латин үгнээс гаралтай юм. Олон удаагийн туршилт, судалгааны эцэст үхрийн цэцэг євчний халдвар тээгч цэцэг євчнєєс сэргийлдгийг эцэслэн нотолсон байна. Хүн тєрєлхтний түүхэнд онцгой гавъяа байгуулсан Э.Женнерийн онолын дагуу чичрэг, хєшүү болон гахайн хавдар зэрэг халдварт євчнєєс сэргийлэх вакцин бий болжээ. Гэсэн хэдий ч дархлаажуулалт дэлхийн єнцєг булан бүрт хэрэгжтэл буюу XX зууны дунд үе хүртэл цэцэг євчний аюул дэлхий дахиныг хамарсан хэвээр байв. Харин 1980 онд л Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага цэцэг євчин үгүй болсныг албан ёсоор зарласан юм.
Єдгєє Орос, Америкийн хоёр лабораторид уг євчний вирусын дээж бий. Тэдгээрийг буруу санаатны гарт орвол биологийн дайны зэвсэг болох вий гэж эмээдэг хүн олон. Хуучнаар ЗСБНХУ цэцэг євчнийг зэвсэг болгон ашиглах хєтєлбєр хэрэгжүүлж байсан гэх мэдээлэл 1992 онд дэлгэгдсэн, 2001 онд Америкт тахлын идээт яртай захидал, илгээмж илэрсэн зэрэг нь эл айдсыг дахин сэдрээсэн юм. Цэцэг євчний вирус алан хядагчдын гарт орсон гэж АНУ-ын Халдварт євчинтэй тэмцэх тєв мэдээлсэн удаатай. Эл шуугиан олон мянганы турш хүн тєрєлхтний заналт дайсан байсан эл євчинтэй холбоотой мэдээллийн сүүлийнх нь юм.
No comments:
Post a Comment