Бямбын Ринчен: Ану хатан

Өмнөх үг:
Хамаг хураасан бүгд барагдъюу:
Өндөр болсон тэр вээр эцэстүр унаюу
Хурах л буй бөгөөс, хагацах болъюу:
Төрөх л буй бөгөөс, үхэх болъюу.
(Үлгэрийн далай)

1.

Өгүүлэх ину: Энх амгалан нийслэл Бээжин хотынхон өглөөнөөс эхлэн Хар мөрний жанжин орж ирэх гудамж зээлийн газар их замын дагуу шоргоолж мэт овооролдон цуглаж, амьтан хүн улам нэмсээр байв. Хар хувцастай хятадын дунд хааяа монгол тангад хүн, хувцасныхаа өнгөөр тод ялгаран үзэгдэж, хоёр эгнээ болон жагссан олны хэлэлцэх нь дууриа цууриа мэт хачин чимээтэй байв. Манж солоон цэрэг, хятад ногоон тугийн хүнд цэргийн хүн, тэр жагсан жигдэрч байгаа олныг тэгшхэн жагс гэж өндөр дуугаар хашгиралдан, машид сүр бадруулан явж, замын тоосыг дарах гэж дайчилсан усчныг энд ус асга, тэнд тоос сайн дар гэж тушаан ханхалзаж явах ажээ.

Бээжингийн олон ингэж цуглан ирж, гудамжлан жагсаж байгаа учир нь гэвэл, Дайчин улсын албат дагуурын нутгийн залгаа газар орос цэргийн Хабаров гэдэг хүн Албазин гэдэг цэргийн хот байгуулагсанд нэг түм таван мянган цэрэг, нэг зуун тавин үхэр буутай явуулж, Албазин хоты нь бүслэн байлдаад тэр цэргийн хотод сууж байсан орос жанжин Толбузиныг цэрэгтэй ни хотоос зайлуулан үлдээд буцсан хойно дахиад тэр Албазин хотондоо эргэж ирсний нь долоон мянган хятад цэрэг дөчин үхэр буутай очиж байлдаад хоты нь эзлэн, орос цэргээр хэрмий нь эвдүүлээд, нэгэн хэсэг орос цэрэг эрийг ар гэрийн өвгөд хөгшид, христосын шашны ламын хамтаар олзлон Бээжинд хүргэж айсуй буйд Дайчин улсын сүрийг бадруулах гэж тэр Хар мөрний цэргийн жанжныг сүртэй жагсаал хийж угтан авах гэж байсан байжээ.

Шороон түмэн иргэн, замын хоёр талаар гудамжлан жагсаж, хүлээн зогсож байтал, цэрэг ирэх зүгээс
- Одоо л айсаж байна! гэсэн үг чимээ ам ам дамжин цөм тэр зүг харцгааж байтал, шар хотын зүгээс хурдан морь унасан, отго жинстэй элч түшмэл, хар хурдаар ирэх цэргийн өмнөөс зам шалган давхилдав.
- Хаан заларлаа, хаан заларлаа! гэж жагссан олон шуугилдав. Энх амгалан хаан, биеэр аян дайнд явах, ав шувуунд мордох, цэргийн сургууль шалгах тэргүүтэнд явдаг тул, хожиугийн Тэнгэрийн хөвгүүн гэж Шар хотоос гадагш бараг гарахгүй, хар тэргүүт иргэнд үзэгдэхгүй болсноос өөр байжээ.

Цэргийн бүрээ татаж, жагсаалын хэнгэргийн нижигнэх дуун маш сүртэй тул, жагссан олон, тэр дуу чимээний зүг хүзүү сунган ширтвээс, их жагсаалын өмнө алтан шар луу хатгамалд туг залсан, өвч хуягтай морьтой хүн үзэгэдж, жанжин тугийн хойноос Хар мөрний жанжин, хойноос нь цэргийн түшмэл маш ихэмсэг байдалтай явж, тэдний дунд нь ром католикийн Иесустэн лам нар, манж хятад цэргээс этгээд өмнөө сонин хачин хувцастай бөгөөд сайхан луус унацгаан, бас л ихэрхэг байдалтай, элгэндээ Христусын тэлээстэй мөнгөн загалмайн эрдэнийн шигтгээсийг наранд гялалзуулан явахыг гудамжлан жагссан олон нэн сонирхон харцгаах ажээ.
Хойноос нь нум саадаг, жад сэлэмтэй морин цэрэг, тэмээнд ачсан гунан буу дөнөн буу, тэмээгээр чирүүлсэн том том үхэр буутай цэргийн анги, урдах эгнээнийхээ цэргийн мөрөн дээр амы нь үүрүүлсэн бууч цэргийн жагсаал дэс дэсээрээ өнгөрөн явж, тэр цэргийн дарга нарын дунд бас Итали, Францын үхэр инженер мэргэжилтэн, цөм хятад цэргийн дарга нарын хувцас, отго жинс хэрэглэж, маш гэдгэр байдалтай цөм луус унан явцгааж байгаа нь, өмссөн хувцас хунар, отго малгай нь шар үстэй, хонхор цэнхэр нүд, том хамар этгээд царай зүсэнд нь нийлэмгүй хачин мэт үзэгдэх тул зарим нэгэн хятад хүн, хойноос нь,
- Янгүйзэ! Гадаад далайн чөтгөр! гэж хашгиран өгүүлэлдэх ажээ.
тэр цэргийн жагсаалын урт хормойтой дээлтэй боловч байдал нь их ондоо, өтгөн шар сахалтай чийрэг эрс, урт бөгөөд олон давхар банзалтай, толгойдоо сонин чимэг зүүж алчуураар чамин этгээд ороосон бүсгүйчүүл, өвгөд эмгэд хүүхэд багачуул жагсаж, хоёр хажуугаар нь жад сэлэм барьсан харуулын цэрэг, морь унаж маш их сүр бадруулан явнам бөгөөд тэдгээр олзлогдсон орос цэргийн тэргүүнд өтгөн бууралдуу сахалтай мөрөндөө унжсан буурал шар үстэй, өргөн дал мөртэй, өндөр нуруутай амарлингуй тайван царайтай, бусдаасаа этгээд уу ханцуйтай өргөн хар дээлтэй, энгэртээ Христус тэлээтэй мөнгөн загалмайг мөнгөн оосроор зүүсэн тийм нэгэн гүн, талбиун амгалан алхаж явахыг олон ширтэж,
- Орос цэргийн лам нь! гэж хуруу чичин харцгаах ажээ.
- Хөлөөсөө буух гэж байна, авай лам минь, яана даа гэж дэргэд нь яваа нэг эмгэн өгүүлбээс,
- Хатуужиж үз дээ, эмээ! Хүний газар муугаа үзүлээд яахав, хатуужиж л үз! Христус тэнгэр хүмүүн бидний төлөө зовлон эдлээд, биднийг бас тэсвэрлэж бай! гэж айлдсан шүү дээ.Хатуужиж л үз! гээд тэр эмгэнийг гараас нь хөтлөн алхав.
Энэ хэнгэрэг бүрээний чимээ нь сүртэй чих дөжрэм сүрхий юм бэ? гэж тэр эмгэн өгүүлбээс, өвгөн орос лам хариу үг эс хэлэвч, цэтгэлд нь Албазин хотыг хятад цэрэг шоргоолж мэт бүслэн байлдаж Албазины орос цэргийн хоёр дааган бууны дууг зуун тавин хятад үхэр бууны дуу дарж, өдөр шөнөгүй нижигнэж байсан нь санаанд орж дарийн үнэр хамарт нь шингэсэн мэт, одоо хүртэл ханхалж байгаа мэт сэтгэгдэв. Өдөр шөнөгүй хятад буу дайрах цэргийн дуу чимээ тасрахгуй, үхэр бууны суманд Албазин хотын

(үргэлжлэл бий)